دژ شهرهای مرکز ااستان کردستان از دوره ایلخانی تا اواسط دوره صفوی

یورش مغول به ایران منجر به احیاء چهار دژشهر در نقاط مختلف استان کردستان و در بخشی از کردستان عراق گردید. بازسازی واحیاء چهار دژشهر زلم، پالنگان، مریوان و حسن آباد که آثار پیش از اسلام در هر چهار قلعه به طور کامل مشهود است و اگر چه هیچیک از آنها در دوره مغول ساخته نشده اند، اما در دوره ناامنی و برای اقتدار حاکمان محلی کردستان تعدادی از دژشهر های قدیمی با موقعیت مناسب بازسازی و احیاء مجدد شدند. از چهار دژشهر مورد اشاره به ترتیب زمانی و در فصول مختلف سال استفاده شده است و این عامل بسیار مهمی در استقرار این دژشهرها است. هرچند که دژشهر زلم نخستین مرکز حکومتی خاندان اردلان است، اما در ادامه مرکز قدرت از آنجا به پالنگان در جنوب سنندج که آثار مربوط به دوره ی تاریخی در آن شناسایی شد، انتقال یافت. در این شرایط بود قلمرو اردلان به نواحی دیگری با بازسازی دو قلعه دیگر یکی در شرق مریوان و حسن آباد در 5 کیلومتری جنوب سنندج گسترش یافت. موقعیت های این قلعه ها به ویژه اگر آنها را در ساختار خطی بررسی نمائیم کل قلمرو اردلان استان کردستان و بخشی از جاده ابریشم را دربر می گیرند. این عامل مهمی برای نمایش اقتدار دژشهرنشینان این مسیر کاروانی بود. هر قلعه دربرگیرنده عناصر اصلی یک شهر سنتی ایرانی از قبیل بازار، مسجد، حمام در غیاب شهر مرکزی فعال در منطقه بوده است. به عنوان مثال آثاری از بقایای مسجد سور، بازار، حمام و بارو هنوز در قلعه مریوان موجود است. در قلعه پالنگان بقایای سکوها از پیش از اسلام و ساخت مدرسه، مسجد، بازار، این نظر را تایید می نماید و ساکنان وابسته به حکومت در این قلعه شهرها زندگی می کردند، قلعه حسن آباد به عنوان کاخ تابستانی است. دارای ساختمان ارگ، و بافت شهر در دامنه شرقی تپه و بازار و حمام و مسجد بوده است. در این نوشته در آغاز به وضعیت اقلیمی استان کردستان، پیشینه ی تاریخی دژشهرها، و سپس به بررسی هر یک از این چهار دژشهر به نام زلم، پالنگان، مریوان و حسن آباد اشاره شده است.

کلیدواژه ها:

کردستان ، دژشهر ، شهرزور ، مریوان ، پالنگان ، حسن آباد