خشکسالی، کم آبی، مدیریت ریسک ،بحران وراهبردها

افزایش تواتر،تناوب وشدت بلایای طبیعی ،حوادث وسوانح غیرمترقبه درکنارآسیب پذیری روزافزون مجتمع های زیستی خصوصا شریانهای حیاتی،انفجارجمعیت،تغییرات اقلیمی،گرم شدن کره زمین، توسعه شتابان محیط های انسان ساخت(جزایرحرارتی کلان شهرها) ،شهرگرایی،حاشیه نشینی،اسکان غیررسمی ،مصرف گرایی ،نیاز فزاینده به منابع آب برای کشاورزی ،صنعت،فضای سبز شهری ،مصارف درحال افزایش خانگی،مصارف تولیدانرژی درعین حال هدررفت وآلودگی بدون کنترل،وقوع تشدیدشونده چرخه های مخرب خشکسالیهاوسیلابها دوروی سکه مشکلات ساختاری ،برنامه ای ،سیاستگذاری ،فرهنگی ومدیریتی بخش عمده کره مسکون بویژه حاورمیانه وایران رادرمعرض پدیده پرمخاطره وگزنده بحران کم آبی قرارداده است.بحرانی که هیاهوی بحرانهای نقطه ای مانند زلزله رانداشته اماآرام وخزنده وفراگیر ریشه های حیات رامی خشکاندوغالب شریانهای حیاتی رابا عدم تعادل وفروپاشی مواجه می سازد.بحران کم آبی یکی از بزرگترین چالش های قرن حاضر است که می تواند سرمنشاء بسیاری از تحولات منفی جهان قرار گیرد. متاسفانه علیرغم وخیم بودن وضعیت کم آبی در ایران شهروندان در مصرف آب صرفه جویی لازم را به عمل نمی آورند تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، مدیریت نامناسب و کاهش منابع آب های زیرزمینی از جمله دلایلی هستند که بر وخیم تر شدن اوضاع کم آبی در تهران و سایر شهرهای ایران تاثیرگذار بوده اند. در بلند مدت باید در کل کشور ١٢١ میلی متر بارش داشته باشیم که با کمبود ٢۵ درصدی بارش ها مواجه ایم.هم اکنون در سد لار فقط یک درصد، سد طالقان ٣۴ درصد، سد کرج ٣١ درصد و سد لتیان ٢٩ درصد آب وجود دارد از میان ٤٣ نوع بلای طبیعی موجود در جهان، ٣٤ نوع آن در کشور ما رخ می دهد که خشکسالی یکی از مهمترین آنها می باشد. خشکسالی با خطرات طبیعی دیگر متفاوت است. چون تعیین دقیق شروع و پایان خشکسالی کاری مشکل است و گستردگی جغرافیایی آن در سطحی وسیع می باشد. خشکسالی، کاهش و بی نظمی بارندگی است به نحوی که روند عادی رشد، حیات و تولید محصول و رابطه متوازن و متعارف انسان و محیط مختل گردد. خشکسالی، ویژگی دائمی یک منطقه نیست و ویژگی های آن از نقطه ای به نقطه دیگر،کاملا متغیر و متمایز است. بارش عمده ترین پارامتری است که درتعریف خشکسالی به کارمی رود وکمبود یا فقدان آن، آستانه رخداد خشکسالی است. نگاهی به آمارهای موجود، نشان می دهد حجم کل ریزش های جوی، کل حجم جریان های سطحی و حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور، از مهر ١٣٨٦ لغایت ٣٠ بهمن ماه ١٣٩٣ کاهش قابل ملاحظه ای حدود ٣٣ تا ٤١ درصد داشته است. متوسط بارندگی درایران ٢٥٠ میلیمتربوده و ٧٥ % سطح ایران دارای بارندگی کمتر از ١٠٠ میلی لیتر می باشد و میانگین بارندگی در ایران، ٦٧ % کمتر و تبخیر، ١٠ % بیشتر از میانگین جهانی است. بر اساس تعاریف موجود، مناطقی که سرانه آب کمتر از ١٠٠٠ مترمکعب در سال داشته باشند دارای شرایط بحرانی خواهند بود، پس ادامه روند فعلی افزایش جمعیت و عدم مدیریت صحیح تقاضا و عدم اصلاح الگوی مصرف آب، ایران را درحال حاضربا بحران جدی منابع آب مواجه کرد ه و طبق پیش بینی ها، تا سال ٢٠٥٠ ، جزءکشورهای کم آب خواهیم بود. امروزه بنا به دلایل زیادی بهره گیری بیشتر از منابع آب موجود، یک ضرورت انکار ناپذیر است. افزایش سریع جمعیت، عدم توزیع یکنواخت ریزش های جوی در جهان و کمبود بارندگی در بسیاری از مناطق جهان، توسعه شهرنشینی و افزایش سرانه مصرف آب همراه با توسعه وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم، افزایش تولید فاضلاب و آلودگی بیشتر منابع آب و کیفیت نامطلوب آب، برداشت بی رویه و کاهش کیفیت آب، عدم استفاده مجدد از آب، و فرهنگ ضعیف استفاده از آب و در نتیجه کاهش سرانه آب موجود، از جمله عللی هستند که سبب طرح مسئله کمبود آب و احتمال بروز پدیده خشکسالی به عنوان یک مشکل اصلی در سطوح بین المللی و ملی شده است و اصلاح الگوی مصرف آب به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر می بایست مورد توجه خاص قرار گیرد. مقدار منابع آب، ثابت ولی تقاضای آب با دو برابر شدن جمعیت سه برابر شده است. در نتیجه محدودیت منابع آب با کیفیت مناسب، برای تأمین آب شرب به ویژه در مناطق کویری و حاشیه کویر از یک سو و روند رو به رشد آلودگی منابع از سوی دیگر، سبب افزایش نیاز به تعداد تاسیسات ذخیره و برداشت آب شده و هزینه های مورد نیاز را تا دو برابر، افزایش داده است. اینها از جمله عواملی هستند که ایران را جزء کشورهای کم آب و در معرض پدیده خشکسالی قرارمی دهد. هدف از این مقاله تحلیل روند کم آبی وجستجوی راهکارهای عملی برای کاهش عوارض کم آبی ومدیریت استراتژیک مخاطرات وبحران آب است.روش تحقیق تحلیل های کمی وکتابخانه ای وبررسی تطبیقی متضمن روش تحلیل سیستماتیک واکولوژیک بوده است

کلیدواژه ها:

بحران آب ، خشکسالی ، افزایش سرانه مصرف آب ، عدم استفاده مجدد از آب ، کم آبی بزرگترین چالش قرن ، تغییرات اقلیمی ، مدیریت مخاطرات وبحران