تحلیلی بر تأثیر روابط اجتماعی در تقویت نقش فضاهای عمومی شهری به منظور تحقق تعاملات اجتماعی- شهروندی

شهر نقطه برخورد و انباشت بسیاری از فعالیت های شخصی و جمعی است که خود ریشه در سنن فرهنگی داشته و به وسیله نیروهای اجتماعی و اقتصادی در طی یک زمان شکل گرفته است. از این رو شهر تجلی گاه ارتباطات اجتماعی انسان ها بوده و بستر تحقق بخش عمده ای از تعاملات اجتماعی می باشد. اما عمده شهرهای امروزی به کانون تراکم و رشد جمعیت، محل تبادل کالا، اشیا و اطلاعات و ... تبدیل شده و از وجود معضلات شهری، افزایش دامنه نابرابری های اجتماعی (فقر، بزهکاری و ...) تنزل ارزش ها و حتی تغییراتی در هنجارها و رفتارهای اجتماعی ساکنانشان که آرامش و آسایش انسان شهرنشین را مختل نموده در رنج می باشند. بر این اساس دیگر حس تعلق به جامعه، تجربه دیدن و دیده شدن، دیدارهای چهره به چهره و در نهایت تعاملات اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین نیازهای انسانی به درستی به وقوع نپیوسته و تمایل انسان به مراودات اجتماعی و تعلق به جامعه کاهش یافته است. لذا روند افزایش این مسائل نگرانی بسیاری از اندیشمندان علوم اجتماعی و صاحب نظران حوزه های شهرسازی را فراهم نموده است. تا آنجا که امروزه نظریه های بسیاری در جهت تلاش برای اجتماعی شدن شهرها و همچنین توجه علم شهر سازی به مقوله تعاملات اجتماعی ارائه گردیده. همچنین در این راستا جستجو برای شناسایی بستر مناسبی برای برقراری ارتباطات جمعی و وقوع تعاملات اجتماعی در دستور کاربرنامه ریزان و طراحان شهری قرار گرفت. ه در نهایت فضاهای عمومی شهری به عنوان بهترین عرصه حضور شهروندان مورد توافق عموم شهرسازان واقع گردیده است. از این رو هدف این پژوهش بررسی نقش اجتماع و ضرورت اجتماعی شدن شهرها در سیر تحول نظریه های جامعه شناسی و شهرسازی و همچنین تبیین نقش فضاهای عمومی شهری در ایجاد تعاملات اجتماعی و افزایش سطح پذیری شهرها می باشد. سوال اصلی پژوهش عبارت است از آنکه، به طور کلی روابط اجتماعی چه نقشی در نظریه های جامعه شناسی و شهرسازی دارد؟ و فضاهای عمومی شهری چگونه می تواند این فرآیند اجتماعی شدن شهرها را تحقق بخشد؟ همچنین این فضاها چگونه میزان تعاملات اجتماعی و شهروندی را تقویت می نماید؟ فرضیه اصلی پژوهش نیز، بر این نکته تأکید دارد که اجتماعی شدن شهرها یکی از نیازهای ضروری شهرهای امروزی به شمار می آید و فضاهای عمومی شهری بهترین بستر دستیابی به شهری اجتماعی و مشوق برقراری تعاملات اجتماعی میان شهروندان محسوب می شود. از آنجا که پژوهش حاضر دارای بعد نظری و عمدتاً مبتنی بر میاحث کیفی است و روش تبیینی- تحلیلی می تواند شیوه ای راه گشا برای شرح و تبیین انگاره های اصلی پژوهش به شمار آید. لذا برای پاسخ به مسائل پژوهش، ابتدا موضوع اجتماع و اجتماعی شدن شهرها در نظریه های جامعه شناسی بررسی و سپس توجه به آن در اندیشه شهرسازان جستجو شده که نشان دهنده اهمیت آن در حوزه برنامه ریزی و طراحی شهری می باشد. همچنین در ادامه تحقق تعاملات اجتماعی به عنوان معلول فعالیت های جمعی- شهروندی و زمینه های تحقق آن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج مطالعات صورت گرفته نشان دهنده آن است که علی رغم توجه به اجتماع و اجتماعی شدن شهرها در نظریه های جامعه شناسی شهری و شهرسازی، توجه صرف به کالبد و فرم فضاهای شهری سبب مغفول ماندن زندگی اجتماعی در این فضاها شده است. این در حالی است که همواره روابط اجتماعی نقش قابل توجهی را در شکل گیری فضاهای عمومی شهری داشته و این فضاها نیز بستر وقوع تعاملات اجتماعی در شهرها بوده اند چرا که به طور کلی این فضاها به عموم شهروندان تعلق داشته و با حضور آنان و فعالیت در آنها معنا خواهند یافت. از این رو برای دستیابی به فضای شهری اجتماع محور ضرورت دارد به مؤلفه هایی چون ایجاد زمینه برای فعالیت گروه های اجتماعی در فضا، مشارکتی بودن، دیدار گاهی بودن و در نهایت همگانی بودن و جامعیت آنها سیاست ها و راهبردهایی را در نظر گرفت که در این مقاله پیشنهاد شده است.

کلیدواژه ها:

اجتماع ، روابط اجتماعی ، فضاهای عمومی شهریف تعاملات اجتماعی ، جامعه شناسی