بررسی نظریه «ارتباط ویژگی های ظاهری گیاهان با آثار طبی آنها» در قرون اخیر و تبیین جایگاه آن در داروشناسی حکمای ایرانی

به استناد مقالات منتشر شده رسمی یکی از کهن ترین روش های پیش بینی اثرات طبی گیاهان در مصر ، چین و یونان باستان ملاحظه شباهت های مورفولوژیک یک گیاه یا اندامی از آن به بدن یا عضوی از بدن انسان بوده ولی نخستین شرح رسمی این باور توسط پاراسلسوس (1493–1541) تحت عنوان «نظریه امضاها» یا Doctrine of Signatures (DOS) بیان شده است. DOS در اروپای دوران قرون وسطی به سرعت گسترش یافت و تا قرن نوزدهم در درسنامه های پزشکی آشکار بود و امروزه هنوز در هومیوپاتی اعتبار دارد مطالعات نوین ظاهرا همبستگی قانع کننده ای بین ویژگی های مورفولوژیک گیاهان با متابولیت های ثانویه و عوامل زیستی فعال دیگر آنها نشان نداده اند و اغلب مطالعات و مقالات رسمی جدید DOS را نظریه ای پر اوهام و شبه علمی دانسته اند. اما ارزیابی این نظریه و مطالعات رد کننده آن با دیدگاه طب سنتی ایران نشان می دهد که از سویی DOS نیازمند گسترش و تعمیق محتوایی است و از دیگر سو صرف شواهد فیتوشیمیک برای رد آن جامع و کافی نیستند بر این اساس مناقشات بر سر درستی یا نادرستی این نظریه ، از هر دو سو ناقص ، نارسا، و گمراه کننده است در این پژوهش DOS و مطالعات رسمی رد کننده ان مرور و ارزیابی خواهند شد و سپس دو روش اصلی حکمای ایرانی (تجربه و قیاس) برای شناسایی اثرات گیاهان بر بدن انسان تبیین گشته و بیان می شود که حکمای ایرانی ویژگی های مورفولوژیک و نیز ارگانولپتیک گیاهان را در دلالت به آثار و افعال دارویی شان تا چه حد و با چه شروطی معتبر می دانسته اند. این تبیین نشان خواهد داد که اطبای بزرگ ایرانی برای کشف آثار طبی گیاهان چگونه از مبانی فلسفی- منطقی و شواهد تجربی و دلالت های ظاهری بهره می برده اند و چه شیوه ای برای پرهیز از استنباط های سطحی و تعمیم های عجولانه داشته اند همچنین نمونه وار نشان خواهد داد که برای اعتبار سنجی نظریات قدیم و پژوهش های جدید چگونه می توان از دانش طب سنتی ایران بهره برد.

کلیدواژه ها:

طب سنتی ایران ، Doctrine of signatures ، طریق قیاس و تجربه ، ماهیت ادویه ، مزاج ادویه ، خواص ادویه