تحولات تاریخ طبیعی چاله اردبیل و نقش آن در مدنیت شهری

با توجه به توسعه منطقه بویژه اردبیل و تغییر ساختار اداری آن از شهرستان به استان بدیهی است که نرخ توسعه در این ناحیه به شدت افزایش داشته است. این افزایش تبعات متعددی بویژه در حوزه محیط شهری خواهد داشت و لذامطالعات مبنائی در این منطقه می تواند در تصمیم گیری مدیران و برنامهریزان منطقه تاثیر فراوان داشته باشد. بدون تردید هر چشم انداز محیطی دارای یک الگو و فرایندی از مکانیسم ها را شامل می شود که شناخت شناسی این عواملمی تواند در تبیین و شناسائی هویت تاریخ طبیعی و پایداری محیطی و آمایش دشت اردبیل نقش اساسی و عمده ای را ایفا نماید. از جمله نکات برجسته در تبیین فرایند های محیطی بازخوانی تاریخ طبیعی مناطق است. زیرا آنچه به عنوان یک واحد بزرگ طبیعی امروزه صحنه برنامه ریزی ماست، دارای تاریخی است که بیانگر فرایند های بوجودآورندهآن خواهد بود. شهر فعلی اردبیل بقایای دریاچه ای بوسعت حدود 660 کیلومترمربع است که بیشتر تحت تاثیر اقلیم و تحولات ارضی منطقه حیات خود را از دست داده ولی همواره هویت زمین بوم شناختی خود را بروز می دهد و این هویت استکه ظرفیت توسعه پذیری، منابع آبی، الگو ها و ساختار فیزیکی کالبد شهر، ساختارهای شبکه های خدماتی شهری چون سیستم فاضلاب و زهکشی ها و حتی خطوط ارتباط شهری را تبلور می بخشد و بدیهی است هرگونه برنامه ریزی بدون چنین ملاحظاتی عقیم و مشکل آفرین خواهد شد. از سوی دیگر سابقه دریاچه اردبیل با وجود بیش از ده تپهباستانی در بستر قدیم خود تعریف کننده بسیاری از رفتارهای آبی در سفره های زیر زمینی این دشت می باشد. بطور کلی در این پژوهش ضمن ارائه تحلیلی زمین ریخت شناسانه از این چاله، سعی بر آن بوده است که با تمسک به روشتحلیل تاریخی، هویت مکانی این بخش از منطقه بازخوانی شود و این باز خوانی بتواند نگرشی نو در طرح مسائل توسعه شهری در برنامه ریزان بوجود آورد. نتایج حاصل از این برسی ها نشان می دهد که:شهر اردبیل بستر دریاچه ای طبیعی است که بواسطه یک رخداد تکتونیکی در اواخر دوره کواترنری در آن  پارگی ایجاد و آب آن در بخش شمال غربی تخلیه شده است. این منطقه در گذشته بسیار نزدیک، جولانگاه سیستم های یخ آبی خاصی بوده است که تغذیه کننده اصلی  آب دریاچه اردبیل محسوب می شده است. وجود یک پدیده فرسایش قهقرائی در منطقه شرقی دشت هویت و موجودیت این دشت را شدیدا متاثر  ساخته و شواهد موجود نشان می دهد عملیات جاده سازی و فعالیت های توسعه فیزیکی چنین فرایندی را بشدت تشدید کرده و چنانچه سرعت فرسایش قهقرائی افزایش یابد بدون تردید وقوع یک اسارت رودخانه ای در دامنه شرقی حتمی خواهد بود که وقوع چنین رخدادی شبکه فعلی زهکش ها و سیستم آبی این دشت را بطورکلی دگرگون خواهد ساخت و صد البته بسیاری از پروژه های موجود در منطقه بویژه فررودگاه این استان در مخاطره جدی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه ها:

تاریخ طبیعی ، اردبیل ، مدنیت شهری ، فرم ، فرایند ، الگو