جستاری در مبانی فکری حروفیه ـ بررسی موردی الوهیت

حروفیه از سلسله جنبش های صوفی مسلک است که در شمال ایران و خراسان توسط فضل الله استرآبادی ( 796740 ه ق) پایه گذاری شده و توسط خلفای وی در مناطق مختلف همچون آناتولی و آذربایجان گسترش یافته و دراعتقادات پسیخانیان و سربازان ینی چری در عثمانی اثر گذاشت. این جنبش برخوردار از پاره ای عقاید و افکار بهخصوص است که بهره گیری از حروف و اعداد اساس آن را تشکیل می دهد. مجموعه این باورها طی ادوار تاریخی،تکامل یافته تر گردید و نمودهای مختلفی به خود گرفت که الوهیت در زمره بارزترین اشکال آن می باشد. ایننمودها که غالبا توسط سران جنبش مورد بسط و شرح قرار گرفته، دستمایه بسیاری از محققان بوده که به اینجنبش توجه کرده اند. این در حالی است که یک موضوع مهم در خصوص این جنبش وجود دارد که چندان دردایره پژوهش محققان قرار نگرفته است. از این رو نیازمند توجه جدی تر و بررسی های دقیق تر و بیشتری می باشد.این موضوع، ریشه ها و مبانی فکری حروفیه می باشد. به بیان دیگر و آن گونه که بررسی های تاریخی اولیه گویای آناست، مبانی فکری و اعتقادی جنبش حروفیه، آمیزه ای نشات گرفته از برخی آموزه های ادیان الهی، مکاتب شرقی(مشخصا باورهای رایج در چین و هند) و به نسبت محدودتر اندیشه های متفکران یونان و روم است. برپایه اینموارد، تحقیق حاضر برآن است با رویکردی تاریخی این مسأله را مورد بررسی و پژوهش قرار داده و از رهگذر آن بهاهدافی همچون دستیابی به شناختی از مبانی فکری جنبش حروفیه با تاکید بر سرچشمه های اصلی این تفکر؛ارزیابی و تقسیم ایده ها، اندیشه ها و اعمال بنیانگذار و پیروان این تفکر؛ رسیدن به آگاهی مفید از وضعیت اجتماعی فرهنگی دوره تیموری با توجه به قلمداد شدن حروفیه به عنوان یکی از جنبش های اصلی این دوره دست یابد.نوع مطالعه نیز در این تحقیق کتابخانه ای و تحلیل محتوا می باشد.

کلیدواژه ها:

جنبش ، فضل الله حروفی ، حروفیه ، مبانی فکری ، الوهیت