تنوع ژنتیکی تحمل به کم آبی و برگشت پذیری در ژنوتیپ های چمانواش بلند (Festuca arundinacea Schreb.)

هدف: خشکسالی های مکرر و محدودیت منابع آبی، تهدیدی جدی برای پایداری تولید علوفه و کیفیت چمن در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند. شناسایی ژنوتیپ های دارای توان برگشت پذیری بالا پس از تنش خشکی می تواند شاخصی کلیدی برای افزایش تاب آوری و پایداری در برنامه های به نژادی گراس های فصل خنک باشد. این پژوهش با هدف بررسی تنوع ژنتیکی و شناسایی ژنوتیپ های برتر چمانواش بلند (Lolium arundinaceum (Schreb.)) از نظر برگشت پذیری پس از تنش خشکی طولانی مدت انجام شد.مواد و روش ها: در این مطالعه، ۱۰۸ ژنوتیپ چمانواش بلند (فسکیوی بلند) طی سال های ۱۴۰۱-۱۳۹۷ در شرایط مزرعه ای تحت دو رژیم آبیاری نرمال و کم آبیاری (تنش خشکی) ارزیابی شدند. در سال چهارم، آبیاری به مدت ۶۰ روز در تابستان قطع شد، تا آثار خشکی طولانی مدت در ژنوتیپ ها ظاهر شود و سپس متعاقبا (به مدت شش هفته) از سر گرفته شد. پس از رشد مجدد، صفات عملکرد علوفه تر و خشک برگشت پذیری، ارتفاع برگ برگشت­ پذیری، قطر طوقه برگشت ­پذیری و امتیاز برگشت پذیری اندازه گیری و آنالیز شدند.نتایج: اثر رژیم آبیاری، ژنوتیپ و برهم کنش آن ها بر تمام صفات در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. میانگین عملکرد علوفه خشک برگشت­ پذیری در تیماری که سال ها تحت کم آبیاری بود (تیمار تنش خشکی)، ۲۴ درصد نسبت به شرایط نرمال کاهش یافت. با این حال، تنوع ژنتیکی گسترده ای بین ژنوتیپ ها مشاهده گردید. امتیاز برگشت پذیری از ۶ در شرایط نرمال، به ۴/۴  در شرایط کم آبیاری کاهش یافت، که نشان دهنده کاهش قابل توجه توان بازیابی ژنوتیپ ها بود. همبستگی مثبت و قوی بین عملکرد علوفه تر برگشت ­پذیری با عملکرد علوفه خشک برگشت ­پذیری (۹۶/۰)، ارتفاع برگشت­ پذیری (۹۲/۰) و قطر طوقه برگشت ­پذیری (۸۱/۰) مشاهده شد. همچنین تحلیل مولفه های اصلی نشان داد دو مولفه نخست بیش از ۹۰ درصد واریانس کل داده ها را تبیین کردند و ژنوتیپ های برتر در نزدیکی صفات عملکردی و برگشت پذیری قرار گرفتند. چند ژنوتیپ شاخص با امتیاز بالای برگشت پذیری و عملکرد مناسب شناسایی شدند که پتانسیل استفاده به عنوان والدین را در برنامه های به نژادی دارند.نتیجه گیری: این پژوهش نشان داد که برگشت پذیری پس از خشکی شاخصی قابل اعتماد و کارآمد برای شناسایی ژنوتیپ های متحمل چمانواش بلند است. همچنین تیمار کم آبیاری تاثیر معنی داری بر نمود ژنوتیپ­ های چمانواش بلند پس از وقوع تنش خشکی شدید دارد. ژنوتیپ های دارای امتیاز برگشت پذیری بالا نه تنها توانایی بیشتری در بازیابی عملکرد پس از تنش دارند، بلکه از نظر ویژگی های مورفولوژیکی نیز برتری نشان دادند. بنابراین، به کارگیری این شاخص در غربالگری می تواند راهبردی موثر برای بهبود پایداری و کیفیت چمن ها در شرایط خشکی طولانی مدت باشد.

کلیدواژه ها:

پایداری ، خشکسالی ، خواب تابستانه ، رشد مجدد ، گراس فصل خنک