تحلیل انتقادی جبری بودن منشا اراده از دیدگاه علامه جعفری(ره)

جبر و اختیار یکی از موضوعات دراز دامن در تاریخ تفکر بشر است. برای حل مسئله اختیار انسان، اراده به عنوان یکی از مبانی اصلی فعل اختیاری مورد توجه فلاسفه بوده است. فلاسفه ای همچون ابن سینا و ملاصدرا با رد تسلسل در مبانی فعل اختیاری، اراده را از مبانی فعل اختیاری و از اموری می دانند که خود مضطر و مجبور است و با اینحال انسان را به سبب داشتن اراده ولو اراده ای مضطر، مختار می دانند. علامه جعفری از جمله متفکرینی است که با دقت های روانشناسی و انسان شناسی خود، با تفکیک امور ارادی و انواع اراده های انسان، عامل مهم و اصلی در اراده را تسلط «من» یا «ذات انسان» دانسته است. مشکل مضطر بودن اراده انسان در تحلیل های علامه جعفری و بیان نقش من یا ذات انسان در حصول اراده، به نحو مطلوبی تبیین شده است، من یا ذات انسانی با افزایش علم و آگاهی، قدرت و تسلط بیشتری یافته، در نتیجه تاثیر عوامل جبری کم و عاملیت انسان در افعال بیشتر خواهد شد. همچنین در نگاهی دیگر، ایشان با طرح حیات معقول برای انسان، خواستن انسان را در سطحی فراتر از خواهش های طبیعی و جبری و در سایه عقلانیت و وجدان قرار می دهد که می تواند بعد جدیدی از اختیار را برای انسان مطرح کند.

کلیدواژه ها:

اختیار ، من یا ذات ، تسلسل اراده ، منشا اراده ، حیات معقول