بررسی مفهوم گناه در آثار عطار نیشابوری

مسئله گناه کهن ترین دل مشغولی بشر است که از ابتدای خلقت آدم تا کنون ذهن انسان را درگیر خود ساخته است و هر کسی از نظرگاه و ظن خود به بررسی ماهیت آن پرداخته است. اسلام از گناه به عنوان مانعی برای حصول معرفت و نشانه ی سرکشی و عصیان بنده در مقابل پروردگار یاد کرده است که پرچالش ترین این بحثها را می توان در اندیشه های صوفیانه و عرفان اسلامی جستجو کرد. این پژوهش اندیشه های عطار را به عنوان یکی از نمایندگان برجسته عرفان اسلامی راجع به موضوع گناه با روش توصیفی - تحلیلی و بصورت کتابخانه ای تحلیل و بررسی نموده است و پرسشهایی از قبیل چیستی و چرایی، گناه تعریف گناه، منشا گناه، توبه، عقوبت گناه بهشت و دوزخ و ماهیت ابلیس را با توجه به وابستگی عطار به مکتب اشعری در حد توان پاسخ داده است و هدف آن به دست آوردن دیدگاه منجمی از عطار راجع به گناه است و علت پرداختن به این موضوع رابطه مستقیم گناه به عنوان عاملی بازدارنده در مسیر سلوک است. عطار گناه را بر اساس سلسله مراتب کمال انسانی تعریف می کند و به نسبیت معنای گناه معتقد است هر چند سرو کار عرفان با دل است ولی او با تاکید بر طاعت به عنوان نقطه مقلبل، معصیت بر لزوم شریعت و طریقت تاکید دارد و مهر بطلانی بر ادعای جدایی این دو مفهوم می زند. او نتیجه گناه را نزول بلاهای دنیوی و خسران ابدی که بزرگترین آن محرومیت از دیدار جمال حق است عنوان کند. اگر چه فضل بی علت الهی در مسئله توبه و آمرزش گناه و حسابرسی اعمال می تواند مایه نجات شود و بر اساس دیدگاه اشعری مشیت الهی را نیز نمی توان نادیده گرفت ولی شرط آن انجام طاعت از سوی بنده است.

کلیدواژه ها:

گناه ، عطار ، طاعت ، جبر ، اختیار ، مشیت الهی ، اشعری