ناعقلانیت واقعیت، بازسازی مفهومی و مسئله ضرورت در علوم فرهنگی: مورد خاص ریکرت و وبر

این مقاله با تکیه بر رویکردهای نوکانتی استدلال می کند چون واقعیت تاریخی-فرهنگی، نامتناهی و فاقد صورت عقلانی پیشین است، شرط امکان شناخت آن بازسازی روشمند به میانجی مفاهیم است. اگر وحدت و کلیت در واقعیت فی نفسه نیست، ضرورت و عینیت علمی علوم فرهنگی از کجا می آید؟ پاسخ بر دو محور پیش می رود: یکم اصل انتخاب و تعیین هدف و علایق شناختی برای مرزبندی حوزه پژوهش؛ دوم صورت بندی مفهوم و ابژه برای یکپارچه کردن عناصر برگزیده در نظم مفهومی. بر این مبنا ریکرت با ایده ربط ارزشی نشان می دهد چگونه فرد تاریخی ساخته می شود و چگونه ارزش ها، معیارهای بیناذهنی هدایت انتخاب و نظم بخشی را ممکن می کنند، به گونه ای که ضرورت از سطح امر انضمامی و «وجودی» به سطح «اعتباری» منتقل می شود. وبر در امتداد و نقد ریکرت، ایدئال تایپ ها را به کار می گیرد تا عینیت را نتیجه سنجش فاصله واقعیت با آن نشان دهد؛ امر انضمامی پس از مقایسه و سنجش بسندگی علی و معنایی از راه قواعد تجربی استقرایی شناخت پذیر می شود. جمع بندی این است که ضرورت در علوم فرهنگی نوکانتی از واقعیت فی نفسه برنمی خیزد، بلکه از ترکیب اصل انتخاب و صورت بندی مفهومی پدید می آید و خصلت هنجار- مفهومی دارد، نه متافیزیکی.

کلیدواژه ها:

نوکانتی ، ناعقلانیت ، ریکرت ، وبر ، ضرورت