روش های کشف ساختار سوره های قرآن با رویکرد کل به جزء

تفسیر ساختاری رویکردی نوظهور در مطالعات قرآنی است که سوره را به مثابه شبکه ای به هم پیوسته می نگرد، نه توالی آیات منفک. با این حال تکثر آراء و نبود الگوریتمی نظام مند، فهم ساختار را دچار ذوقی گرایی کرده است. این پژوهش با هدف طراحی چارچوبی روش مند برای کشف ساختار سوره ها، از طریق تحلیل مضمون تفاسیر ساختارگرا، چهار روش کلیدی معرفی می کند: ۱. مطالعه کل نگر براساس تفکر سیستمی و با پیش فرض وحدت شبکه ای سوره، ۲. سیاق بندی مبتنی بر قرائن لفظی-معنایی، ۳. کشف شبکه مفاهیم و موضوعات ۴. کاربست نشانه های متنی (کلمات و آیات کلیدی، تکرارها، اسلوب های بلاغی و نظم آهنگ سوره). یافته ها حاکی از انعطاف پذیری ترتیب روش ها و امکان گزینش یکی از دو رویکرد «کل به جزء» یا «جزء به کل» است. در رویکرد جزء به کل، کشف ساختار با تمرکز بر نشانه های خرد متنی (نظیر آیات کلیدی یا واژگان محوری) آغاز شده و به تدریج به نقشه کلی سوره منتهی می شود؛ اما در رویکرد کل به جزء که محور اصلی این پژوهش است درک ساختار کلی سوره تقدم داشته و جزئیات در پرتو این چارچوب کلان معنا می یابند. اولویت بندی میان رویکردها وابسته به ساختار ذهنی مفسر و ویژگی های سوره است. در سوره های طوال، کل نگری از تشتت تحلیلی می کاهد و در سوره های مفصل، جزءنگری کارآمدتر است. این پژوهش با نظام مندسازی فرآیند کشف ساختار، گامی در مسیر روشمندسازی علمی فهم ساختاری قرآن محسوب می شود.

کلیدواژه ها:

تفسیر ساختاری ، کل گرایی ، سیاق بندی ، شبکه مفاهیم ، نشانه شناسی قرآنی