تحلیل و بررسی نماد 'خر' در اندیشه های مولانا با تکیه بر شاکله ی مثنوی معنوی

هر فرد فرید که در یک بازه زمانی - هرچند کوتاه مدت - با کتاب مثنوی معنوی مواجهه ای روحانی و ارتباطی معرفتی برقرار سازد؛ با پاره ای از واژگان مواجه خواهد گشت که ذهن و روان او را به خود مشغول خواهد ساخت و در مرتبه ای دیگر به دنبال هدف یا اهداف مولانا از بیان پرتکرار این واژگان در ابیات و مصارع سروده های خویش برخواهد آمد و با این کنجکاوی های مداقه وار اسباب فهم صحیح و درک فزون تر فقرات اصلی جولانگاه فکری وی را برای خود فراهم خواهد ساخت و از این سرچشمه ی پرحکمت عرفانی برای خود توشه ها خواهد اندوخت. یکی از واژگان پرتکرار در جریان سیال ذهن مولانا و در حکایات تو بر توی اثر کم نظیر وی، مثنوی معنوی، 'خر' است که به کرات مورد مواجهه ی مخاطب قرار گرفته و در جایگاه ها و پایگاه های مختلف خود را نشان داده و همچنین در موضوعات مختلف عرفانی با نقش آفرینی های متفاوت رخ می نماید. از جانب دیگر این امر نشان می دهد که در زمان زیست این عارف شاعر، خردجمعی با جزئی ترین صفات و ریزترین گونه های رفتاری این حیوان به صورتی جامع و مانع آشنا بوده اند و استفاده ی گسترده از آن، بحث شناخت دیدگاه های عرفانی و آموزه های سالکانه ی مولانا و نیز زوایای مختلف منظور ذهنی وی را برای فهم فقرات اثر به امری ضروری بدل می سازد. چنانکه در متون صوفیه در اعصار و سده های مختلف قید شده است، یکی از مهم ترین وظایف یک صوفی و می توان گفت یکی از ارکان رکین حیات وی مبارزه با نفس ' و خلجانات حاصل از آن است. مولانا نیز به فراخور حالات عرفانی خویش در قالب آموزه های حیات بخش که صیقل بخش باطن مریدان است، نتایج تحقیق حاکی از آن است که مولانا در قریب به اتفاق مواقع، خر، را معادل با ' نفس اماره ' یا ' نفس دون آدمی ' به حساب آورده که با آمال و آرزوهای های دور و دراز خود اسباب استعباد آدمی از صراط مستقیم و صیقل باطن او را فراهم می آورد.

کلیدواژه ها:

مولانا ، مثنوی معنوی ، خر