بازنمایی اشکانیان در شاهنامه فردوسی

یکی از مختصرترین بخشهای شاهنامه مربوط به سلسله اشکانیان است. در این مقاله تلاش شده تا با بازنمایی اشکانیان در یک سند مهم ایرانی یعنی شاهنامه، بررسی متفاوتتری صورت گیرد. این بازنمایی در سه بخش مورد توجه بوده است: الف)تبار و تاریخ اشکانیان در شاهنامه و مقایسه آن با متون جدید تاریخ ایران باستان ب)تجلی اشکانیان در بخش پهلوانی شاهنامه ج)بررسی نظام سیاسی و مقایسه لیست پادشاهان اشکانی در شاهنامه با متون جدید. در بخش اول مقاله با توجه به ابیات خود شاهنامه در مورد اشکانیان و مناظره بهرام چوبین و خسرو پرویز مشخص گردید فردی که فردوسی با نام "آرش" به عنوان نیای اشکانیان معرفی      می کند همان آرش کمانگیر در متون تاریخی دوران اسلامیست. سپس به بازنمایی ریشه های کهنتر هند و ایرانی و ارتباط آرش با آیین مهری با عنایت به اساطیر، اسناد تاریخی و منابع باستان شناسی مانند سکه ها و نقاشی های اشکانی در کنار ابیات شاهنامه و بررسی عبارت«آئین میلاد» در این ابیات پرداخته شد. بخش دوم مقاله به پهلوانان و خاندانهای مرتبط با تاریخ پارتیان اختصاص داده شد و صورت بندی جدیدی از تقابل اشکانیان و ساسانیان در شاهنامه ارائه گردید. اینکه چگونه بخش پهلوانی شاهنامه با داستان منوچهر و آرش به عنوان نیای اشکانیان، با توجه به ارتباط ایشان با ادیان کهنتر ایرانی، آغاز شده و با پادشاهی بهمن به عنوای نیای ساسانیان و فرزند اسفندیار، پهلوان محبوب موبدان و مرگ رستم به پایان می رسد. در بخش آخر مقاله نیز نوع نظام سیاسی و طول حکومت اشکانیان در شاهنامه و لیست پادشاهان آنها در این اثر حماسی با متون جدید تاریخ باستان مقایسه گردیده است. در این بخش شاهنامه «روم» و «یونان» یکی دانسته شده و اسکندر، رومی معرفی می شود که می تواند ناشی از اینهمانی این دو کشور به عنوان دشمن غربی در منابع ساسانی و خداینامه ها باشد. حال آنکه منطقا تفکیک روم و یونان در عهد اشکانی می توانست به راحتی صورت پذیرد و عبارت"دوستدار یونان" بر سکه های اشکانی موید این دیدگاه است.

کلیدواژه ها:

اشکانیان ، شاهنامه ، فردوسی ، آرش کمانگیر ، مهرپرستی ، بازنمایی در ادبیات