تحلیل محتوای کتاب های درسی جدید دوره ابتدایی ایران بر اساس مولفه های رویکرد شایستگی محور

هدف اصلی این پژوهش، تحلیل و ارزیابی میزان انطباق محتوای کتاب های درسی جدیدالتالیف دوره ابتدایی ایران با مولفه های کلیدی رویکرد برنامه ریزی درسی شایستگی محور است. با ابلاغ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، نظام آموزشی کشور رسما گذار از پارادایم دانش محور و حافظه مدار به سمت پارادایم شایستگی محور را هدف گذاری کرده است. در این میان، کتاب های درسی به عنوان مهم ترین ابزار و رسانه آموزشی، نقشی حیاتی در تحقق این هدف ایفا می کنند. این مقاله با بهره گیری از روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد مروری-کتابخانه ای، به بررسی مبانی نظری رویکرد شایستگی محور، استخراج شبکه مفهومی مولفه های آن (شامل تلفیق دانش، مهارت و نگرش؛ فعالیت های یادگیری اصیل و زمینه مند؛ ارزشیابی برای یادگیری؛ و دانش آموزمحوری) و تحلیل پیشینه پژوهشی مرتبط می پردازد. یافته های حاصل از تحلیل اسناد و پژوهش های پیشین نشان می دهد که اگرچه کتاب های درسی جدید، به ویژه در دروسی مانند مطالعات اجتماعی و علوم تجربی، گام های مثبتی در جهت فاصله گرفتن از رویکرد سنتی برداشته اند و عناصری مانند فعالیت های گروهی، پرسش های کاوشگرانه و تصاویر مرتبط با زندگی واقعی را در خود جای داده اند، اما این تحول، کامل و یکپارچه نیست. در بسیاری از موارد، تمرکز همچنان بر انتقال دانش نظری استوار است و شایستگی های کلیدی مانند تفکر انتقادی، حل مسئله، خلاقیت و همکاری به صورت نظام مند و عمیق در ساختار محتوا و فعالیت ها تنیده نشده اند. همچنین، رویکردهای ارزشیابی پیشنهادی در کتاب ها عمدتا در سطح سنجش دانش باقی مانده و کمتر به سنجش عملکرد و توانایی کاربرد دانش در موقعیت های جدید می پردازند. در نهایت، این مقاله ضمن تبیین شکاف موجود میان “برنامه درسی قصد شده” (اهداف سند تحول) و “برنامه درسی ارائه شده” (محتوای کتاب ها)، پیشنهادهای کاربردی مشخصی را به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دانشگاه فرهنگیان و سیاست گذاران آموزشی جهت تعمیق رویکرد شایستگی محور در نسل های آتی کتاب های درسی ارائه می دهد.