علل عقب ماندگی مسلمانان و راه های برون رفت از آن در اندیشه اسماعیل بیک گاسپرینسکی

اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، بخش بزرگی از جهان اسلام تحت سیطره امپراتوری روسیه تزاری قرار داشت. مواجهه جهان اسلام با مدرنیته غربی، تمدن اسلامی را در سراشیبی رکود قرار داده بود و از سوی دیگر، تلاش روسیه تزاری برای پیوستن به کشورهای اروپایی مترقی، فشار استیلاگرانه بر مسلمانان این امپراتوری را افزایش داده بود. در این دوره، همگام با دیگر نقاط جهان اسلام، در روسیه تزاری نیز سیر نوخواهی و نوگرایی برای عقب نماندن از تمدن اروپایی، مهم ترین مسئله روز جوامع اسلامی بود. اندیشمندان بسیاری، از جمله اسماعیل بیگ گاسپرینسکی، در پی حل مشکلات و چالش های بزرگ فرهنگ و تمدن اسلامی تلاش می کردند تا موانع پیشرفت و عقب ماندگی مسلمانان را برطرف کنند. وی برای برون رفت جوامع اسلامی از انحطاط، ایده های متنوعی مطرح کرد که با استقبال گسترده ای در میان روشنفکران و مسلمانان امپراتوری روسیه تزاری، دولت عثمانی و دیگر ممالک اسلامی مواجه شد و در مقام اجرا، با تغییرات و تاثیرات قابل توجهی در جوامع اسلامی همراه بود. این پژوهش با روش کیفی و رویکرد توصیفی-تحلیلی، و با استفاده از منابع تاریخی، در پی پاسخ به این سوال اصلی است که علل عقب ماندگی مسلمانان و راه های برون رفت از آن در اندیشه اسماعیل بیگ گاسپرینسکی چه بود؟ فرضیه پژوهش این است که از نظر گاسپرینسکی، بی توجهی به علم، جمود فکری، رکود اقتصادی، اختلاف و تفرقه، و استعمار از عوامل اصلی عقب ماندگی بودند و برای رفع آن ها، وی بر اصلاح نظام آموزشی، توسعه رسانه، اتحاد مسلمانان و احقاق حقوق زنان تاکید داشت. طبق یافته های این پژوهش، اقدامات نوگرایانه گاسپرینسکی در عرصه های رسانه، آموزش و اتحاد مسلمانان، پیامدهای مهمی از جمله تاسیس مدارس نوین، ایجاد زبان ادبی مشترک، تاسیس اتحادیه مسلمانان، تقویت هویت دینی، ارتقای جایگاه زنان و غیره به همراه داشت.

کلیدواژه ها:

اسماعیل بیگ گاسپرینسکی ، تمدن اسلامی ، روسیه تزاری ، مسلمانان روسیه تزاری