میزانسن و معماری: بررسی بازنمایی خانه ایرانی در سینمای دراماتیک دهه ۶۰

در سینمای ایران دهه ۱۳۶۰، خانه نه صرفا یک پس زمینه برای روایت، بلکه عنصری معنادار و فعال در شکل گیری محتوا و حس مکان است. این پژوهش با تمرکز بر دو فیلم شاخص این دوره، «مادر» (علی حاتمی) و «اجاره نشین ها» (داریوش مهرجویی)، به تحلیل بازنمایی خانه ایرانی از منظر میزانسن، طراحی فضا و کارکرد معماری در روایت می پردازد. فیلم «مادر» خانه را به مثابه پناهگاه نوستالژیک، مبتنی بر حافظه، روابط سنتی و ارزش های خانوادگی بازنمایی می کند؛ درحالی که فیلم «اجاره نشین ها» خانه را به مثابه فضای بحران، تعارض و فرسایش شهری نمایش می دهد. هردو فیلم با استفاده از عناصر بصری مانند حرکت دوربین، ترکیب بندی صحنه، و طراحی دکور، نوعی تجربه حسی از مکان را خلق می کنند که فراتر از جنبه های عملکردی معماری است. روش پژوهش، کیفی و تطبیقی بوده و بر پایه تحلیل سکانس محور، نمودارهای فضایی و مفاهیم نظری همچون؛ «حس مکان» (Relph)، «ادراک فضایی» (Pallasmaa) و «بازنمایی فضا در سینما» (Bruno) سامان یافته است. هدف، درک الگوهای مشترک و متمایز فضاسازی در این دو فیلم و تبیین نقش معماری در تقویت معنا و محتوا در بستر روایت سینمایی است. نتایج نشان می دهد که فضای خانه در این آثار، چه در ساختار سنتی و چه در ساختار مدرن و متلاشی شده، عنصری کلیدی در شکل گیری حس مکان و درک تماشاگر از روایت است.

کلیدواژه ها:

ملودرام ایرانی ، حس مکان ، فضاسازی سینمایی ، فیلم مادر ، معماری و سینما