عنوان حق شفعه در حقوق مدنی ایران

حق شفعه یکی از مهمترین نهادهای حقوق مدنی ایران است که ریشه در فقه اسلامی، به ویژه فقه امامیه دارد. این حق به شریک در ملک مشاع این امکان را میدهد که در صورت فروش سهم شریک دیگر به شخص ثالث سهم مزبور را تملک کند و از ورود شریک جدید جلوگیری نماید. هدف اصلی از این تاسیس حقوقی، جلوگیری از ضرر شریک قدیمی و حفظ هماهنگی در مالکیت مشاعی است. اهمیت حق شفعه از دو منظر قابل توجه است نخست جنبه اجتماعی آن که مانع بروز اختلافات و درگیری های طولانی بین شرکا میشود و دوم جنبه اقتصادی آن که باعث تثبیت معاملات و حفظ کارایی اموال غیر منقول میگردد. با وجود این حق شفعه از دیرباز محل مناقشه بوده و پرسشهای متعددی در زمینه شرایط تحقق، ماهیت حقوقی آثار و محدودیتهای آن در میان حقوقدانان و فقها مطرح است. مقاله حاضر با هدف بررسی جامع حق شفعه در حقوق ایران و تطبیق آن با دیدگاههای فقهی و حقوق تطبیقی نگارش یافته است. در این پژوهش ابتدا شرایط تحقق حق شفعه و الزامات قانونی آن بررسی می شود، سپس ماهیت حقوقی این حق و آثار مترتب بر آن مورد تحلیل قرار می گیرد. در ادامه دیدگاه های فقه امامیه و اهل سنت درباره شفعه به تفصیل بیان شده و تطبیق آن با حقوق ایران مورد توجه قرار میگیرد. همچنین مطالعه تطبیقی با نظامهای حقوقی فرانسه، مصر و برخی کشورها انجام شده تا نقاط اشتراک و افتراق آشکار شود. یافته های پژوهش نشان میدهد که اگرچه قانون مدنی ایران به پیروی از فقه امامیه مقرراتی نسبتا کامل در خصوص حق شفعه وضع کرده است اما همچان چالشهایی در اجرا و تفسیر آن وجود دارد. محدودیت حق شفعه به اموال غیر منقول قابل تقسیم ابهام در ماهیت حقوقی آن و دشواریهای اعمال عملی این حق، از جمله مهمترین مشکلات است. با بررسی تطبیقی میتوان دریافت که برخی نظامهای حقوقی با توسعه یا محدود کردن شرایط شفعه به نوعی سعی در برقراری تعادل بین منافع شریک شفیع و خریدار ثالث داشته اند.

کلیدواژه ها:

حق شفعه حقوق مدنی ، ایران ، فقه امامیه ، فقه اهل سنت ، حقوق تطبیقی ، قانون مدنی ، مالکیت مشاع