مسئولیت مدنی پزشک در قبال اخذ برائت از بیمار در حقوق ایران با نگاه فقه امامیه

یکی از مباحث مهم در حقوق پزشکی و فقه امامیه میزان مسئولیت مدنی پزشک در صورت ورود خسارت به بیمار و نقش اخذ برائت رضایت نامهی عدم مسئولیت از بیمار. مشهور فقهای امامیه پزشک ماهر را حتی در صورت اخذ رضایت بیمار و عدم ارتکاب تقصیر ضامن صدمات درمان میدانستند مگر آن که پیش از درمان از بیمار برائت حاصل شود. مشهور قائل به مسئولیت مطلق پزشک بوده است. با این حال دیدگاه مخالفی نیز در فقه شکل گرفت که بر اساس آن در صورت مهارت، پزشک رعایت موازین فنی و کسب رضایت آگاهانه ی بیمار، پزشک مسئولیتی بدون تقصیر نخواهد داشت. قانونگذار ایران ابتدا در ماده ۳۱۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ دیدگاه مشهور فقها را تبعیت کرد و پزشک را مطلقا مسئول خسارات ناشی از درمان دانست. اما در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ با تغییر رویکرد نظریه تقصیر پذیرفته شد و در ماده ۴۹۵ تصریح گردید که چنانچه پزشک حسب مقررات و موازین عمل کند و مرتکب تقصیر نشود ضمان برعهده او نیست حتی اگر برائت اخذ نکرده باشد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مبانی فقهی و حقوقی موضوع پرداخته است. ابتدا پیشینه فقه امامیه در زمینه ضمان طبیب و استدلالهای موافقان و مخالفان مسئولیت پزشک مرور میشود؛ سپس سیر تحول قوانین ایران از مسئولیت مطلق پزشک به سمت قاعده تقصیر و نقش اخذ رضایت و برائت از بیمار تبیین میگردد. یافته های پژوهش نشان میدهد که مسئولیت بدون تقصیر پزشک مبنای فقهی محکمی نداشته و با مصالح اجتماعی سازگار نیست. قانون جدید نیز با حذف لزوم اخذ برائت به عنوان شرط رفع مسئولیت، بر لزوم تقصیر در تحقق ضمان پزشک تاکید کرده است. در عمل اخذ برائت صرفا کارکردی در جابه جایی بار اثبات تقصیر داشته و پزشک محتاط و حاذق حتی بدون برائت نیز مسئولیتی نخواهد داشت. در پایان نتیجه گیری میشود که رویکرد جدید قانونگذار در حمایت معتدل از پزشکان و بیماران مطابق با دیدگاه فقهی نوین بوده و توصیه می گردد برای شفافیت بیشتر اصلاحاتی در مقررات جهت تفکیک رضایت آگاهانه و برائت از مسئولیت صورت گیرد.

کلیدواژه ها:

مسئولیت مدنی پزشک ، اخذ برائت ، رضایت آگاهانه فقه امامیه ، قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ ، ضمان طبیب ، نظریه تقصیر