بازشناسی ابعاد کالبدی فضایی فرح آباد کاشان، مزرعه ای از دوره قاجار در قامت یک باغ

منطقه کاشان روستاها و مزرعه های پرشماری را شامل می شده که معمولا به سبب محیط طبیعی، شکل و خصوصیات متنوعی داشته اند. در منابع تاریخی به جایگاه و اهمیت مزرعه های پیرامون کاشان اشاره شده است؛ ازجمله عبدالرحیم کلانتر ضرابی شرح مفصلی در مورد مزارع کاشان دارد. او در دهه ۱۲۸۰ ه ق تعداد پرشماری از مزرعه های منطقه را برشمرده و برخی از آنها را نیز شرح داده است. بسیاری از این مزرعه ها تخریب شده و یا به میزان قابل توجهی تغییر کرده اند؛ ازجمله توسعه یافته اند و به روستا تبدیل شده اند. یکی از مزرعه هایی که ضرابی شرح داده فرح آباد است که باوجود برخی آسیب های گاه چشمگیر و ازجمله تغییر مالکان، تا امروز برجای مانده است. مزرعه فرح آباد شکل و طرح قابل توجهی دارد که به آن هویت خاصی بخشیده است. در عین حال ضرابی بخش هایی از مزرعه و باغ درون آن را شرح داده است. هدف این مقاله یافتن مهم ترین خصوصیات مزرعه یادشده و طرح اصیل آن است و ازجمله آگاهی یافتن از ویژگی های باغی وسیع که ضرابی آن را شرح داده و رد آن هنوز هم در میانه مجموعه قابل مشاهده است. روش تحقیق این مطالعه تفسیری تاریخی است. بر این اساس با پیمایش میدانی و کسب آگاهی از مطلعین محلی، تفسیر متن کلانتر ضرابی و مطالعه عکس های هوایی قدیمی و انطباق آن ها با آثار برجای مانده تلاش شده تا تصویر مزرعه و باغ فرح آباد و خصوصیات و جایگاه اجزا و عناصر آن آشکار شود. یافته های این مقاله ضمن بازنمایی شکل کلی مزرعه، آشکار می کند که مزرعه یادشده در قالب یک باغ وسیع ساخته شده است و حدود مزرعه و باغ تقریبا برهم منطبق است. افزون بر این مقایسه متن ضرابی با متن ارشادالزراعه ابونصری هروی در سال ۹۲۱ ه ق و انطباق این دو با طرح بخش میانی باغ آشکار کننده ویژگی های عناصر مهمی از باغ های تاریخی همچون خیابان و تریشه و چهارچمن است.

کلیدواژه ها:

کاشان ، دوره قاجار ، مزرعه فرح آباد ، فرخ خان امین الدوله ، باغ تاریخی