تاثیر مولفه های حکمرانی خوب شهری بر تحقق توسعه پایدار (مطالعه موردی: منطقه ۲ کلانشهر تهران)

رشد سریع شهرنشینی، نیاز به حکمرانی خوب شهری را برای مدیریت چالش های زیست محیطی و اجتماعی برجسته کرده است. حکمرانی خوب شهری، با مولفه هایی نظیر مسئولیت پذیری، اثربخشی، پاسخگویی، شفافیت و مشارکت، پایه ای برای توسعه پایدار محسوب می شود. منطقه ۲ تهران، به دلیل ویژگی های منحصر به فرد خود، بستری مناسب برای بررسی تاثیر حکمرانی خوب شهری بر توسعه پایدار است. هدف این پژوهش، بررسی تاثیر مولفه های حکمرانی خوب شهری بر تحقق توسعه پایدار در منطقه ۲ تهران است. روش تحقیق این مطالعه از نظر هدف کاربردی-توسعه ای و از نظر روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. داده ها از طریق پرسشنامه ای استاندارد با مقیاس لیکرت ۵ درجه ای از ۳۸۴ نفر از ساکنان منطقه ۲، که به صورت تصادفی انتخاب شدند، جمع آوری گردید. تحلیل با استفاده از نرم افزار SPSS و تکنیک های آماری نظیر همبستگی پیرسون و رگرسیون صورت گرفت. یافته ها نشان داد که حکمرانی خوب شهری با میانگین ۵۸۳۹/۳ و توسعه پایدار با میانگین ۶۶۴۰/۳، هر دو بالاتر از حد متوسط هستند. همبستگی مثبت و معناداری بین مولفه ها و توسعه پایدار مشاهده شد: مسئولیت پذیری (۷۰۲/۰)، اثربخشی (۶۸۹/۰)، پاسخگویی (۶۳۰/۰)، شفافیت (۵۸۸/۰) و مشارکت (۵۲۶/۰)، که مسئولیت پذیری بیشترین تاثیر را داشت. نتایج تایید کرد که حکمرانی خوب شهری توسعه پایدار را تقویت می کند. پیشنهاد می شود برای بهبود پایداری، کیفیت خدمات، شفافیت و مشارکت مدنی تقویت شود.

چکیده مبسوط فارسی

مقدمه

رشد سریع شهرنشینی جهانی، فشار قابل توجهی بر نظام های شهری وارد کرده و نیاز به چارچوب های حکمرانی موثر برای مدیریت پیچیدگی های شهرهای مدرن را برجسته ساخته است. بیش از ۵۰ درصد جمعیت جهان در حال حاضر در مناطق شهری زندگی می کنند و پیش بینی ها حاکی از افزایش این نسبت به حدود ۶۶ درصد تا سال ۲۰۵۰ است. این تحول جمعیتی، ضرورت اجرای استراتژی های مدیریت شهری پایدار را برای مقابله با تخریب محیط زیست، نابرابری های اجتماعی و چالش های زیرساختی تشدید می کند. تهران، پایتخت ایران و کلان شهری در حال گسترش سریع، با مسائلی مانند آلودگی هوا، نابرابری های اجتماعی- اقتصادی و فشار بر زیرساخت های شهری مواجه است. این چالش ها اهمیت رویکردهای نوآورانه حکمرانی را برای تقویت تاب آوری و پایداری در محیط های شهری نشان می دهند. منطقه ۲ کلان شهر تهران، با جمعیتی بالغ بر ۷۰۱,۳۰۳ نفر در ۲۳۹,۹۹۲ خانوار و تراکم ۱۲۷ نفر در هکتار، مطالعه موردی برجسته ای ارائه می دهد. این منطقه با مساحت ۶,۹۵۹ هکتار، دارای ویژگی های جغرافیایی متنوعی از دشت های خشک جنوبی تا دامنه های معتدل شمالی نزدیک کوه های البرز، زمین های خالی گسترده، شبکه های حمل و نقل قوی و حضور نهادهای دولتی متعدد است. این تنوع، منطقه ۲ را به نمونه ای کوچک از چشم انداز شهری تهران تبدیل کرده و بستری مناسب برای بررسی تعامل بین حکمرانی خوب شهری و توسعه پایدار فراهم می کند. حکمرانی خوب شهری، با پنج اصل کلیدی شامل مسئولیت پذیری، اثربخشی، پاسخگویی، شفافیت و مشارکت تعریف می شود که مدیریت کارآمد، تخصیص عادلانه منابع و تصمیم گیری فراگیر را تضمین می کنند. توسعه پایدار نیز به هماهنگی بین رشد اقتصادی، عدالت اجتماعی و حفاظت محیط زیست با هدف تامین نیازهای کنونی بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده می پردازد. این پژوهش تاثیر این اصول حکمرانی را بر توسعه پایدار در منطقه ۲ تهران بررسی می کند و دو فرضیه را می آزماید: (۱) رابطه معنی داری بین حکمرانی خوب شهری و توسعه پایدار وجود دارد، و (۲) مسئولیت پذیری، اثربخشی و پاسخگویی تاثیرات برجسته تری دارند.

داده و روش

این پژوهش از رویکردی کاربردی-توسعه ای با روش شناسی توصیفی-تحلیلی برای ارزیابی تاثیر حکمرانی خوب شهری بر توسعه پایدار در منطقه ۲ کلان شهر تهران استفاده می کند. این منطقه، که از شمال به کوه های البرز، از جنوب به خیابان آزادی، از شرق به بزرگراه چمران و از غرب به بزرگراه اشرفی اصفهانی محدود است، شامل ۹ ناحیه اداری و ۲۱ محله است که بستری متنوع از نظر اجتماعی و فیزیکی فراهم می کند. جامعه آماری شامل ساکنان و شاغلان در منطقه ۲ است که از میان آن ها نمونه ای متشکل از ۳۸۴ نفر با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند.داده ها از طریق پرسشنامه ای ساختارمند مبتنی بر مقیاس ۵ درجه ای لیکرت (۱ = کاملا مخالف، ۵ = کاملا موافق) جمع آوری شدند که ادراکات پاسخ دهندگان درباره پنج اصل حکمرانی و تاثیر آن ها بر توسعه پایدار را سنجید. روایی پرسشنامه از طریق بررسی کارشناسان تایید شد و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ ۸۵/۰ مورد تایید قرار گرفت. مشاهدات میدانی، داده های کمی را تکمیل کردند و عمق زمینه ای به تحلیل افزودند. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ۲۶ انجام شد و شامل آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و روش های استنباطی نظیر آزمون نرمال بودن کلموگروف-اسمیرنوف، تحلیل همبستگی پیرسون و مدل های رگرسیون خطی بود تا رابطه حکمرانی و پایداری به صورت دقیق ارزیابی شود.

بحث و نتیجه گیری

تحلیل پاسخ های ۳۸۴ شرکت کننده در منطقه ۲ شواهد محکمی از نقش معنی دار حکمرانی خوب شهری در پیشبرد توسعه پایدار ارائه داد. آمار توصیفی نشان دهنده ادراکات مثبت بود: حکمرانی خوب شهری میانگین ۵۸/۳ (انحراف معیار = ۷۸۹۷۸/۰ دامنه ۴۰/۱–۰۰/۵) و توسعه پایدار میانگین ۶۶۴۰/۳ (انحراف معیار = ۷۹۱۳۳/۰، دامنه ۴۰/۱–۰۰/۵) را کسب کردند که هر دو از نقطه میانی خنثی (۰۰/۳) در مقیاس لیکرت فراتر رفتند. آزمون های نرمال بودن داده ها، با مقادیر معنی داری ۰۵۹/۰ برای حکمرانی و ۰۷۷/۰ برای توسعه پایدار (۰۵/۰> p)، مناسب بودن داده ها برای تحلیل های پارامتریک را تایید کردند. تحلیل همبستگی پیرسون رابطه مثبت و معنی داری را بین هر یک از اصول حکمرانی و توسعه پایدار نشان داد (۰۰۱/۰> p): مسئولیت پذیری (۷۰۲/۰ r =، ۴۹۳/۰ = R&sup۲;)، اثربخشی (۶۸۹/۰ r =، ۳۰۱/۰ = R&sup۲;)، پاسخگویی (۶۳۰/۰ r =، ۲۸۱/۰ = R&sup۲;)، شفافیت (۵۸۸/۰r =، ۲۳۱/۰= R&sup۲;) و مشارکت (۵۲۶/۰ r =، ۱۵۹/۰ = R&sup۲;). مسئولیت پذیری و اثربخشی قوی ترین تاثیرات را داشتند و به ترتیب ۱/۵۸% و ۱/۳۰% از واریانس توسعه پایدار را تبیین کردند، در حالی که پاسخگویی (۱/۲۸%)، شفافیت (۱/۲۳%) و مشارکت (۹/۱۵%) در رتبه های بعدی قرار گرفتند. مدل های رگرسیون این روابط را تایید کردند و با مقادیر ۰۰۱/۰> p و خطاهای استاندارد بین ۵۹۲/۰ تا ۷۲۵/۰، دقت بالایی را نشان دادند. این یافته ها با مطالعات پیشین، مانند خواجوی نیا (۱۴۰۲) و ملاشاهی و مالکی مقدم (۱۴۰۴)، هم راستا هستند که بر نقش محوری حکمرانی در رفع چالش های شهری تاکید دارند. مسئولیت پذیری و اثربخشی اهمیت پاسخگویی و ارائه خدمات کارآمد را برجسته می کنند، در حالی که پاسخگویی و شفافیت اعتماد عمومی را تقویت می کنند. اثر ضعیف تر مشارکت نشان دهنده موانع محلی، مانند کمبود فرصت های مشارکت مدنی، است که با یافته های زمینه های شهری مشابه سازگار است. در مقایسه با سایر مناطق تهران، منطقه ۲ از نظر شاخص های حکمرانی عملکرد بهتری دارد اما در مشارکت مدنی عقب تر است که نیاز به بهبود را نشان می دهد. تمرکز محلی و روش شناسی دقیق این پژوهش، آن را از مطالعات قبلی با نتایج کمتر قطعی متمایز می کند.

نتایج

این پژوهش تایید می کند که حکمرانی خوب شهری به طور معنی داری توسعه پایدار را در منطقه ۲ کلان شهر تهران تقویت می کند. مسئولیت پذیری (۷۰۲/۰ r =) و اثربخشی (۶۸۹/۰ r =) تاثیرگذارترین شاخص ها هستند و پس از آن ها پاسخگویی (۶۳۰/۰ r =) و شفافیت (۵۸۸/۰ r =) قرار دارند که هر دو فرضیه را تایید می کنند. مشارکت (۵۲۶/۰ r =)، هرچند معنی دار، نیازمند تقویت بیشتر است. این یافته ها نقش حیاتی حکمرانی را در پیشبرد پیشرفت شهری پایدار نشان می دهند. از نظر عملی، مدیران شهری منطقه ۲ باید بهبود کیفیت خدمات، استفاده از پلتفرم های دیجیتال برای شفافیت و ایجاد شوراهای محلی برای تقویت مشارکت مدنی را در اولویت قرار دهند. این اقدامات می توانند نقاط قوت حکمرانی موجود را تقویت کرده و شکاف های مشارکتی را برطرف کنند. از نظر نظری، این پژوهش با ارائه شواهد تجربی محلی، دانش حکمرانی شهری را غنی می کند و چارچوبی قابل تکرار برای سایر کلان شهرها ارائه می دهد. تحقیقات آینده می توانند روندهای بلندمدت، ادراکات کیفی یا تحلیل های تطبیقی بین مناطق تهران را بررسی کنند تا درک عمیق تری از رابطه حکمرانی و پایداری فراهم آورند.

منابع ومآخذ

• آغاجری، صدیقه، و آقائی جوبنی، محسن (۱۴۰۳). هویت اجتماعی و اثرات آن در تهدید همبستگی اجتماعی محلات شهری (مطالعه موردی: بندر ماهشهر). فصل نامه اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، ۴(۱)، ۳۰-۴۵.
• براداران خانیان، زینب، آذری، زهرا و اصغرپور، حسین (۱۴۰۳). بررسی شاخص های حکمرانی خوب شهری با تاکید بر هوشمندسازی مورد مطالعه: کلان شهر تبریز. مجله جغرافیا و توسعه، ۲۲(۷۵)، ۱۹۳-۲۱۹.
• پاپلی یزدی، محمد حسین، و رجبی سناجردی، حسین (۱۳۸۲). نظریه های شهر و پیرامون، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.
• پاکدل، عباس، خادم الحسینی، احمد، صابری، حمید، و مهکویی، حجت (۱۴۰۴). ارزیابی شاخص های توسعه منطقه ۹ شهر اصفهان از دیدگاه کارشناسان. فصل نامه اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، ۳(۹)، ۳۰-۴۵.
• خمجانی، شبناز، سرور، رحیم، امیرعضدی، طوبی، و اربابی سبزواری، آزاده (۱۴۰۱). تحلیل تطبیقی حکمروایی خوب شهری - مطالعه موردی: مناطق ۲ و ۱۰ شهر تهران. فصل نامه جغرافیا (نشریه انجمن جغرافیایی ایران)، ۲۰(۷۲)، ۷۹-۹۴.
• خواجوی نیا، لاله (۱۴۰۲). جایگاه و نقش مدیریت خدمات شهری در محلات کلانشهرها (مطالعه موردی: منطقه ۲ شهری اهواز). فصل نامه اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، ۱(۱)، ۶۹-۸۶.
• شاه آبادی، ابوالفضل ، و جامه بزرگی ، آمنه (۱۳۹۲)، نظریه حکمرانی خوب از دیدگاه نهج البلاغه. فصل نامه پژوهشنامه نهج البلاغه ، ۱(۲)، ۱-۱۷.
• صالحی، مطهره، سالارزهی، حبیب الله، و ایمانی، عبدالمجید (۱۴۰۱). بررسی اصول و دیدگاه ها ی حکمرانی خوب شهری در راستای تحقق توسعه پایدار شهری. فصل نامه جغرافیا و روابط انسانی، ۵(۱)، ۲۳۷-۲۵۴.
• قاسمی، ابوالفضل، علویان، مرتضی، لطفی، صدیقه، و رحمانی، مریم (۱۴۰۰). تحلیل مضامین حکمرانی خوب شهری در برنامه های توسعه جمهوری اسلامی ایران. فصل نامه پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی، ۱۰(۳)، ۱۱۷-۱۴۱.
• قاضی طباطبایی، محمود، نصرتی، روح اله، و کاظمی، علی (۱۳۹۱). ارزیابی الگوی نظری حکمرانی خوب در تبیین وضعیت توسعه انسانی. فصل نامه توسعه محلی (روستائی-شهری)، ۴(۱)، ۳۹-۵۲.
• قیروانی، قائم، منتظری، محمد، و زاهدی، شمس السادات (۱۴۰۳). ارائه مدل عوامل موثر بر حکمرانی هوشمند در کشور. فصلنامه ارزش آفرینی در مدیریت کسب و کار، ۴(۱)، ۲۷۹-۳۰۱.
• کریم، محمدحسین، و ارباب افضلی، محمد (۱۳۹۷). جایگاه حکمرانی خوب و تقسیمات کشوری در توسعه متوازن و پایدار. همایش ملی پیشرفت پایدار؛ رهیافت تاریخ، فرهنگ و تمدن دارالولایه سیستان، زاهدان.
• گلچینی، سحر، مرادی، اسکندر، و خضرنژاد، پخشان (۱۳۹۶). بررسی حکمروایی خوب شهری در چارچوب نظام مدیریت شهری: موردشناسی شهر سنندج. فصلنامه آمایش محیط، ۱۴(۵۲)، ۴۵-۶۴.
• مرکز آمار ایران. (۱۴۰۰). سرشماری نفوس و مسکن ایران. مرکز آمار ایران، تهران.
• معروف نژاد، عباس (۱۴۰۴). نظرسنجی از جامعه معلولین در مناسب سازی فضای ورودی ادارات (مطالعه موردی: شهر رود زرد ماشین). فصل نامه اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، ۳(۹)، ۳۰-۴۵.
• ملاشاهی، حسین، و مالکی مقدم، محمد اسماعیل (۱۴۰۴). شناسایی مشکلات محله با رویکرد برنامه ریزی محله محور (مطالعه موردی: محله ۴۹ منطقه ۲ شهرداری زاهدان). فصل نامه اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، ۳(۷)، ۳۹-۶۴.
• مولایی، یوسف، و امین منصور، جواد (۱۳۹۸). راهبرد ملی توسعه پایدار: چالش ها و فرصت ها. فصلنامه سیاست، ۴۹(۳)، ۸۳۷-۸۶۲.
• مهرگان، منصوره (۱۴۰۳). شهر قدیمی، زندگی امروزی (مطالعه موردی شهر دزفول). فصل نامه اندیشه های نو در علوم جغرافیایی، ۴(۱)، ۴۶-۶۰.
• نادری، محمد مهدی (۱۳۹۰). حکمرانی خوب؛ معرفی و نقدی اجمالی. نشریه اسلام و پژوهش های مدیریتی، ۱(۱)، -۹۴-۶۹.
• هاشمی، سید علی، راه نجات، میترا، شریف زاده، فتاح، و سعدی، محمد رضا (۱۳۹۹). نسبت سنجی حکمروایی خوب و شهر هوشمند (مطالعه موردی: شهر تهران). فصلنامه راهبرد اجتماعی-فرهنگی، ۹(۳۴)، ۶۷-۹۰.
• Boţa-Avram, C., Groşanu, A., Răchişan, P. R., & Gavriletea, M. D. (۲۰۱۸). The bidirectional causality between country-level governance, economic growth and sustainable development: A cross-country data analysis. Sustainability, ۱۰(۲), ۵۰۲.
• Brundtland, G. H., Khalid, M., Agnelli, S., Al-Athel, S., & Chidzero, B. (۱۹۸۷). Our common future. United Nations. Relatório Brundtland.
• De Guimarães, J. C. F., Severo, E. A., Júnior, L. A. F., Da Costa, W. P. L. B., & Salmoria, F. T. (۲۰۲۰). Governance and quality of life in smart cities: Towards sustainable development goals. Journal of Cleaner Production, ۲۵۳, ۱۱۹۹۲۶.
• Giuliodori, A., Berrone, P., & Ricart, J. E. (۲۰۲۳). Where smart meets sustainability: The role of Smart Governance in achieving the Sustainable Development Goals in cities. BRQ Business Research Quarterly, ۲۶(۱), ۲۷-۴۴.
• Güney, T. (۲۰۱۷). Governance and sustainable development: How effective is governance?. The Journal of International Trade & Economic Development, ۲۶(۳), ۳۱۶-۳۳۵.
• Kabumba, I. (۲۰۰۵). Good governance and sustainable development in Africa: Meaning. Relationship, Problems and Strategies, African Association for Public Administration and Management (AAPAM).
• Omri, A., & Mabrouk, N. B. (۲۰۲۰). Good governance for sustainable development goals: Getting ahead of the pack or falling behind?. Environmental Impact Assessment Review, ۸۳, ۱۰۶۳۸۸.
• Ramzy, O., El Bedawy, R., Anwar, M., & Eldahan, O. H. (۲۰۱۹). Sustainable development & good governance. European Journal of Sustainable Development, ۸(۲), ۱۲۵-۱۲۵.
• Sachs, J. D. (۲۰۱۵). The age of sustainable development. Columbia University Press.
• Satterthwaite, D. (۲۰۱۶). Missing the Millennium Development Goal targets for water and sanitation in urban areas. Environment and Urbanization, ۲۸(۱), ۹۹-۱۱۸.
• Sheng, Y. K. (۲۰۰۹). What is Good Governance? United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific.
• Habitat, U. N. (۲۰۰۲). The global campaign on urban governance: concept paper. Nairobi, Kenya: United Nations Human Settlements Programme (UN-Habitat).
• UN-Habitat. (۲۰۰۶). Urban governance index: A tool for measuring urban governance. United Nations Human Settlements Programme.
• United Nations. (۲۰۱۸). World urbanization prospects: The ۲۰۱۸ revision. United Nations Department of Economic and Social Affairs.
• World Bank. (۱۹۹۲). Governance and development. World Bank Publications.
• World Bank. (۲۰۲۰). World development report ۲۰۲۰: Trading for development in the age of global value chains. World Bank.
• World Health Organization. (۲۰۲۱). Air quality and health in urban areas. World Health Organization.

کلیدواژه ها:

حکمرانی خوب شهری ، توسعه پایدار ، منطقه ۲ کلانشهر تهران ، مدیریت شهری