تحلیل پیامدهای اجتماعی- اقتصادی خشکسالی بر امنیت غذایی و معیشت جوامع محلی در حوضه دریاچه ارومیه

مقدمه: امروزه ناامنی غذایی به ویژه در کشورهای کمترتوسعه یافته با نوسانات اقلیمی تشدید شده و معیشت بسیاری را تهدید می کند. بررسی اثرات تغییر اقلیم در حوضه دریاچه ارومیه نشان می دهد که روند بارش و میانگین دمای سالانه در مقیاس زمانی بلندمدت، تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار گرفته است. از آن جایی که این حوضه یک منطقه مهم کشاورزی است، تشدید نوسانات اقلیمی و مداخلات انسانی، منجر به اختلال در اکوسیستم دریاچه و آسیب به اراضی کشاورزی و از بین رفتن معیشت ساکنان شده است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل اثرات تغییر اقلیم و خشکسالی بر وضعیت معیشت و امنیت غذایی جوامع محلی حوضه دریاچه ارومیه است. در این راستا، پژوهش به دنیال پاسخ به این سوال است که چگونه کاهش منابع آب و افت تولیدات کشاورزی، بر معیشت خانوارها و وضعیت امنیت غذایی جوامع محلی تاثیر گذاشته و چه پیامدهای اجتماعی- اقتصادی را برای آن ها به همراه داشته است.                                                 مواد و روش ها: این مطالعه از نوع پژوهش کاربردی و از نظر روش، توصیفی- پیمایشی است که به شیوه میدانی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق را ۳۰۰ نفر از ساکنان پنج نقطه روستایی در حوضه جنوبی دریاچه ارومیه تشکیل می دهند. ابزار اصلی گردآوری داده ها، پرسشنامه ساختاریافته است. پرسشنامه طراحی شده شامل شاخص های متنوعی است که وضعیت معیشت، امنیت غذایی و روش های سازگاری خانوارها را مورد سنجش قرار داده است. بدین ترتیب داده های میدانی با روش نمونه گیری غیرتصادفی در دسترس گردآوری شد. در نهایت، یافته های میدانی در نرم افزار SPSS پردازش و  نتایج در قالب جداول آماری و تحلیل داده ها ارائه شده است.نتایج: نتایج پژوهش نشان می دهد که خشک شدن زمین های کشاورزی و باغی و کمبود منابع آبی مهم ترین اثرات مستقیم خشکسالی بوده و کاهش تولیدات کشاورزی، دامداری و درآمد خانوارها را به دنبال داشته است. از دست دادن مشاغل وابسته به منابع طبیعی، تلفات دام ها و افزایش مهاجرت روستاییان از دیگر پیامدهای برجسته گزارش شده اند. یافته ها همچنین نشان می دهد که امنیت غذایی خانوارها به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است؛ به طوری که بخش قابل توجهی از درآمد خانوارها صرف خرید مواد غذایی می شود و استطاعت مالی برای خرید غذای کافی و متنوع به شدت کاهش یافته است که این امر بیانگر شکنندگی امنیت غذایی و تضعیف تاب آوری معیشتی است.بحث: خشکسالی با کاهش منابع آب و تولیدات کشاورزی، امنیت غذایی و معیشت روستاییان ساکن در حوضه دریاچه ارومیه را تهدید کرده است. وابستگی بالا به حمایت های دولتی و اتخاذ راهبردهای پرریسک معیشتی بیانگر شکنندگی تاب آوری خانوارهاست. تقویت حمایت های هدفمند، توسعه الگوهای کشت مقاوم به کم آبی و ارتقای سیاست های امنیت غذایی از مهم ترین راهبردهای پیشنهادی است. مطالعه حاضر به جای پرداخت صرف به ابعاد اقلیمی خشکسالی در دریاچه ارومیه، بر پیامدهای مستقیم این پدیده بر معیشت خانوارها و امنیت غذایی جوامع محلی تمرکز دارد. نوآوری اصلی تحقیق در تحلیل هم زمان اثرات محیطی و اجتماعی خشکسالی و تبیین پیوندهای میان کاهش دسترسی به منابع آب، نابسامانی های معیشتی و ناامنی غذایی است؛ موضوعی که تاکنون در مطالعات این منطقه کمتر به آن پرداخته شده است. نتایج این پژوهش می تواند مبنای تدوین سیاست های هدفمند در حوزه توسعه پایدار، برنامه ریزی معیشتی و امنیت غذایی در مناطق آسیب پذیر از نظر اقلیمی قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

ناامنی غذایی ، تغییر اقلیم ، خشکسالی ، معیشت ، دریاچه ارومیه