تبیین ظرفیت های مفهومی در معماری و شهرسازی: چارچوبی تحلیلی برای دسته بندی مبانی نظری

پژوهش حاضر با هدف رفع شکاف های موجود در مبانی نظری معماری و شهرسازی انجام شده است. این شکاف ها ناشی از نبود شاخص های سنجش پذیر، پیش داوری های نظری و مغالطه های مفهومی هستند که موجب ابهام در تحلیل و به کارگیری مبانی نظری در مداخلات معماری و شهرسازی، به صورت مناسب و متناسب شده اند. مبانی نظری غالبا در چارچوب های فلسفی و انتزاعی تعریف شده اند و بسترسازی استفاده عملی آن ها در طراحی و برنامه ریزی محیطی کمتر مورد سازماندهی قرار گرفته است. پژوهش حاضر بر چارچوبی تحلیلی برای دسته بندی ظرفیت های مفهومی با تفکیک این ظرفیت ها از دو منظر معنایی نسبت به حوزه نظری و عملکردی، نسبت به حوزه عملی متمرکز است. همچنین سه شاخص مفهومی هم جنس با این ظرفیت ها را با دو رویکرد قیاسی و استقرایی، در چهار لایه ارائه کرده است. روش تحقیق از نوع تحلیل محتوای کیفی با رویکرد تحلیلی-تطبیقی است که در زمینه تحلیل، ترکیبی از استدلال های قیاسی و استقرایی را شامل می شود. جامعه آماری پژوهش شامل منابع معتبر معماری و شهرسازی منتشرشده پس از سال ۲۰۲۰ است که با استفاده از نرم افزار MAXQDA مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که ظرفیت های مفهومی را می توان بر اساس شاخص های مفهومی در چهار دسته معرفت شناختی، پدیدارشناختی، بیانگر و عملی طبقه بندی کرد. این طبقه بندی به ارائه چارچوبی منجر شده است که دو قطب معنایی-عملکردی «ظرفیت بالقوه» و «ظرفیت بالفعل» را مشخص می کند. این پژوهش با ارائه شاخص های سنجش پذیر، امکان انتخاب ارزیابانه مبانی نظری برای نیازهای عملی را تسهیل می کند. نوآوری پژوهش در ترکیب تحلیل محتوای کیفی با مدل بندی ظرفیت های مفهومی است که به صورت سیستماتیک، مبانی نظری را به سطوح کاربردی مرتبط می کند.

کلیدواژه ها:

ظرفیت بالقوه ، ظرفیت بالفعل ، شاخص های مفهومی ، چارچوب تحلیلی ، دسته بندی مفهومی