حضرت خدیجه (س) در آینه تاریخ، روایت و حافظه جمعی بازخوانی تحلیلی در منابع سده های نخست اسلامی

با وجود جایگاه بی بدیل حضرت خدیجه (س) در آغاز رسالت پیامبر اکرم (ص)، بازنمایی شخصیت او در حافظه تاریخی مسلمانان همواره تحت تاثیر روایت های مذهبی و زمینه های گفتمانی گوناگون قرار گرفته است. مسئله اصلی پژوهش حاضر، واکاوی چگونگی شکل گیری تصویر حضرت خدیجه (س) در حافظه جمعی مسلمانان و بررسی تاثیر جریان های مذهبی، فرهنگی و تاریخی بر این بازنمایی است. پرسش محوری آن است که چگونه سنت های روایی شیعه و اهل سنت به بازآفرینی متفاوتی از شخصیت حضرت خدیجه (س) دست زده اند و این تفاوت ها چه نسبتی با حافظه جمعی مسلمانان دارد. مدعای مقاله آن است که بازنمایی حضرت خدیجه (س) فراتر از گزارش های تاریخی بوده و بازتابی از تحولات گفتمانی، سیاسی و آیینی دوره های مختلف اسلامی محسوب می شود. این پژوهش با رویکرد تحلیلی انتقادی و بر پایه منابع سده های نخست هجری، ضمن بهره گیری از نظریه حافظه جمعی موریس هالبواکس، به مقایسه تطبیقی حافظه شیعی و سنی پرداخته است. یافته ها نشان می دهد که در حافظه اهل سنت، خدیجه (س) به عنوان زنی وفادار، حامی و انسانی نزدیک به پیامبر اکرم (ص) معرفی شده، حال آنکه در حافظه شیعی، او سیمایی قدسی و محوری در استمرار امامت یافته است. علاوه بر این، نگاه مستشرقان نیز در برخی موارد همسو با حافظه مسلمانان، تصویری مثبت و عقلانی از وی ارائه کرده اند. این نتایج امکان گسترش مطالعات تطبیقی درباره جایگاه زنان در تاریخ اسلام را فراهم می سازد.

کلیدواژه ها:

تحلیل گفتمان تاریخی ، حافظه جمعی ، خدیجه بنت خویلد ، بازنمایی تطبیقی