مسئله کارگری در مناطق نفتی جنوب در سال های کودتای رضاخانی: از اعتراض تا تغییر سیاست ها سه گانه دولت، شرکت نفت و کارگران (۱۳۰۴-۱۲۹۹ش)

در واپسین سال های حکومت سلسله قاجار، جنگ جهانی اول، حضور قوای بیگانگان در ایران و ضعف حکومت مرکزی موجب افزایش قدرت شرکت نفت انگلیس و ایران در مناطق نفتی جنوب شده و امکان چانه زنی را از کارگران گرفته بود. کاهش دستمزد، تنبیه و اخراج کارگران ایرانی رنج هرروزه ای بود که با پایان یافتن جنگ و روی کار آمدن حکومت کودتا، به دولت فرصت داد تا با شرکت نفت انگلیس و ایران، رویارویی مهم داشته و نقش فعال تری در احقاق حقوق کارگران به عهده بگیرد. اعتراضات کارگری، اعتصابات و عریضه ها نیز در این میان بی تاثیر نبود. مسائل کارگری در صنعت نفت جنوب ایران در سال های حکومت کودتا (۱۳۰۴-۱۲۹۹ش) چه بود؟ با توجه به تعامل پیچیده بین نیروی کار و سرمایه (شرکت نفت انگلیس و ایران) دولت ایران کجای این تعاملات ایستاده بود؟ شناسایی عوامل موثر بر شکل گیری و بروز چالش های کارگری و نقش دولت در مواجهه با این چالش ها سوال اصلی پژوهش است. براساس یافته های این پژوهش، دولت در این زمان هنوز نقش بازدارنده و سرکوب کننده فعالیت های کارگری دوران رضاشاهی همچون سال های بعدتر را نپذیرفته و در هیئت حامی و پشتیبان حقوق کارگری، ایفای نقش می کرد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل تاریخی و با بهره گیری از منابع آرشیوی، اسناد دولتی و گزارش های تاریخی، به بررسی تحولات این دوره پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که افزایش تقاضا و عرضه نیروی کار ناشی از شرایط نامساعد اقتصادی و اجتماعی، همراه با ابهامات قرارداد دارسی، زمینه ساز سوءاستفاده شرکت نفت از حقوق کارگران شد. اعتراضات کارگری در برابر تبعیض و نابرابری، دولت را بر آن داشت تا با تثبیت قدرت مرکزی و تشکیل کمیسیون های حل اختلاف، نقش فعال تری در حمایت از حقوق کارگران ایفا کند. فشارهای دولت و اعتراضات کارگری منجر به تغییر سیاست های شرکت نفت در زمینه استخدام، آموزش و پرداخت دستمزدها شد.

کلیدواژه ها:

تاریخ کار ، شرکت نفت انگلیس و ایران ، اعتراضات کارگری ، کمیسیون حل اختلاف ، تاریخ اجتماعی