تحلیل فقهی محرمیت در معاینات پزشکی: تعادل بین ضرورت های پزشکی و احکام شرعی

حفظ محرمیت در معاینات پزشکی از دیدگاه فقه اسلامی همواره چالش برانگیز بوده است. به ویژه این مساله در مواردی که ضرورت های پزشکی با احکام شرعی در تعارض قرار دارند؛ اهمیت بیشتری می یابد. این مطالعه به منظور ارزیابی چالش های فقهی مرتبط با حفظ محرمیت در معاینات پزشکی و ارائه راهکارهایی برای ایجاد تعادل بین ضرورت های پزشکی و احکام شرعی انجام شد.  این مطالعه تحلیلی–تحقیقی با رویکرد مقایسه ای با هدف ارائه چارچوبی نوین برای ایجاد تعادل میان ضرورت های پزشکی و احکام فقهی انجام شد. ابتدا مبانی نظری و پیشینه تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای معتبر، متون فقهی و کتب و مقالات علمی پزشکی استخراج گردید. جستجوی منابع در پایگاه های اطلاعاتی PubMed، Scopus، Web of Science، SID، Magiran، NoorMags، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) و پایگاه جامع فقاهت صورت گرفت. کلیدواژه های فارسی شامل محرمیت پزشکی، فقه پزشکی، ضرورت پزشکی، معاینه غیرهمجنس، حریم خصوصی بیمار، تله مدیسین اسلامی و احکام شرعی پزشکی و معادل های انگلیسی و عربی آنها به کار رفت. منابع منتخب در بازه ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۴ میلادی (۱۳۶۰ تا ۱۴۰۳ شمسی) مورد ارزیابی قرار گرفتند. معیارهای ورود به مطالعه شامل ارتباط مستقیم با موضوع، برخورداری از داوری علمی و کیفیت محتوایی مناسب بودند. معیارهای عدم ورود به مطالعه شامل منابع غیرمرتبط با موضوع محرمیت یا فقه پزشکی، منابع فاقد داوری علمی (Non-peer reviewed)، منابع تکراری، مطالعات با کیفیت پایین یا فاقد داده های معتبر، گزارش های عمومی یا خبری بدون پشتوانه علمی بودند. در نهایت ۳۷ منبع انتخاب و بر اساس تحلیل مضمون (Thematic Analysis) و استنتاج فقهی (Fiqh Deductive Reasoning) بررسی شدند تا اصول مشترک و نقاط تعارض میان داده های فقهی و مقتضیات پزشکی شناسایی گردد. چالش های نوظهور در زمینه های پزشکی مانند تله مدیسین نیز مورد مطالعه قرار گرفتند. هر چند اصل اولیه در فقه شیعه، حرمت نگاه (غیر از گردی صورت و دست ها تا مچ) و لمس نامحرم چه در قالب درمان و غیر آن است؛ اما به اتفاق فقها با وجود ضرورت، اصل مذکور تخصیص خورده و معاینات مستلزم لمس و نگاه حتی در ناحیه اندام تناسلی توسط پزشک غیرهمجنس مجاز خواهد بود. ضرورت نیز در فقه و پزشکی به معنای نیاز فوری به درمان یا اقدامات پزشکی است که در صورت عدم اقدام، می تواند به خطر جدی برای سلامت بیمار منجر شود. البته برخی فقها با استناد به قاعده عقلی «ارتکاب اقل القبیحین» در مواردی که تله مدیسین و معاینات غیرمستقیم، پاسخگوی ضرورت مذکور باشد؛ لمس و نگاه مستقیم را مشمول حرمت اولیه می دانند. این پژوهش راهکارهایی عملی برای حفظ حداکثری محرمیت در معاینات پزشکی ارائه می دهد و به ارتقای کیفیت خدمات پزشکی در جوامع اسلامی با رعایت اصول شرعی کمک می کند.

کلیدواژه ها:

Jurisprudence ، Privacy ، Physical Examination ، Telemedicine ، فقه ، محرمیت ، معاینات پزشکی ، تله مدیسین