فراتحلیل مطالعات تاب آوری معیشتی در مناطق روستایی ایران

پیشینه و هدف: تاب آوری معیشتی ترکیبی از مفاهیم تاب آوری و معیشت است که برای مطالعه معیشت روستاییان و تاب آوری آن­ها پس از آشفتگی ها و شوک ها به کار گرفته می شود و در تحقیقات مختلف در زمینه تغییرات اقلیمی، مدیریت بلایا، امنیت غذایی، بوم شناسی اجتماعی و توسعه پایدار به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر آن است تا با تکیه بر فراتحلیل مطالعات انجام شده در حوزه تاب آوری معیشتی روستایی، ضمن شناسایی نظریه های مورد استفاده برای تبیین تاب آوری معیشتی، متغیرها و عوامل موثر بر آن، توضیح دهد که چه متغیرهایی به عنوان متغیر وابسته با تاب آوری معیشتی در مناطق روستایی ایران مرتبط هستند و چه متغیرهایی تحت تاثیر بهبود تاب آوری معیشتی در مناطق کشور قرار می گیرند تا زمینه را برای تحقیقات آینده برای بهبود و ارتقای تاب آوری معیشتی در این نوع جوامع فراهم کند.روش شناسی: رویکرد مورد استفاده در پژوهش حاضر کیفی و مبتنی بر روش اسنادی فراتحلیل است. جامعه آماری این پژوهش، مطالعاتی است که در بازه زمانی ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱ در مورد موضوع تاب آوری معیشتی در ایران نوشته شده اند. برای انتخاب حجم نمونه، با توجه به هدف تحقیق در رابطه با بررسی وضعیت این مطالعات در مناطق روستایی، ابتدا این مطالعات بر اساس ارتباط موضوعی با موضوع تاب آوری معیشت در مناطق روستایی ایران پالایش شدند و در نهایت ۱۸ سند مطالعاتی شامل مقالات علمی-پژوهشی، کنفرانسی و پایان نامه های دانشگاهی که مستقیما در این حوزه موضوعی انجام شده بودند، انتخاب و بررسی شدند. در این راستا، فرآیند انتخاب اسناد نمونه به شرح زیر بود: محققان در چارچوب اهداف و مسئله تحقیق، پیشینه تحقیقاتی مرتبط، اعم از کتابخانه ای و الکترونیکی را جستجو و جمع آوری کردند و با وجود فهرست گسترده ای از مطالعات در حوزه تاب آوری معیشتی، تنها تحقیقاتی که در مناطق روستایی قرار داشتند، انتخاب شدند. فرآیند غربالگری و استراتژی مورد استفاده برای انتخاب مطالعات بر اساس استفاده از کلمات کلیدی شامل «تاب آوری معیشت، تاب آوری معیشتی، به همراه کلماتی مانند روستا، خانوار، خانوارهای روستایی، روستاییان» در عناوین مطالعات قبلی بود.یافته ها و بحث: در مطالعات بررسی شده، متغیرهای معیشت پایدار (شامل: شاخص های معیشت پایدار، راهبردهای معیشتی و سرمایه معیشتی) و پس از آن، انواع مخاطرات طبیعی و متغیرهای زمینه ای بیشترین فراوانی را در بحث تاب آوری معیشتی در مناطق روستایی دارند. از میان شاخص­های معیشت پایدار، سهم شاخص­های «اقتصادی» و «اجتماعی- فرهنگی» از دیگر شاخص­ها و ابعاد معیشت پایدار بیشتر می­باشد که در واقع از تاثیرگذاری شدید این شاخص­ها در افزایش تاب­آوری معیشتی مناطق روستایی مورد مطالعه حکایت دارد. از میان انواع مخاطرات طبیعی سهم متغیر خشکسالی بیشتر از بقیه مخاطرات می­باشد که به عنوان مخاطره اثرگذار در تاب­آوری معیشتی مناطق روستایی بررسی شده­ است. بررسی تاثیر متغیرهای زمینه ای نشان می دهد محققان به متغیرهای مهمی مانند جنسیت، زنان و سایر متغیرهای زمینه ای موثر بر تاب آوری معیشتی مناطق روستایی ایران توجه داشته­اند.نتیجه گیری: تجزیه وتحلیل ها نشان داد که تحقیقات انجام شده در حوزه تاب آوری معیشتی در سکونتگاه های روستایی را می توان به (معیشت پایدار)، (بلایای طبیعی) و (متغیرهای زمینه­ای) طبقه بندی کرد. متغیر معیشت پایدار، بیشترین متغیری بود که توسط محققان در مورد جنبه های مختلف ارتباط آن با مسائل تاب آوری معیشتی در سکونتگاه های روستایی سنجیده شد؛ به عبارت دیگر، از دیدگاه مطالعات بررسی شده، شاخص ها و عوامل معیشت پایدار نسبت به سایر متغیرها، سهم بیشتری در کاهش یا افزایش تاب آوری معیشتی در سکونتگاه های روستایی دارند.

کلیدواژه ها:

فراتحلیل ، تاب آوری معیشتی ، مناطق روستایی