بازشناسی راه های باستانی جنوب استان تهران به قم در قرون متاخر اسلامی (با تکیه بر متون تاریخی و شواهد باستان شناسی)

بی شک محدوده جنوب استان تهران که در طول زمان و به ویژه قرون متاخر اسلامی به استناد منابع تاریخی در اقلیم چهارم تشکیل می شده است؛ همواره از نقطه نظر موقعیت جغرافیایی و سیاسی برای حکومت های این دوران نیز از اهمیت بالایی برخوردار بود. یکی از دلایل پر اهمیت بودن این منطقه، قرارگیری آن بر سر سه مسیر مهم ارتباطی بود که تهران را به شهر قم متصل می نمود. پژوهش فوق با اهدافی چون بازشناسی و مستندسازی و هم چنین شناخت شکل گیری و کارکرد تاسیسات وابسته در راه های باستانی واقع در جنوب استان تهران به قم انجام پذیرفته که در این بین دو پرسش نیز مطرح است؛ ۱) مهم ترین راه های ارتباطی واقع در پهنه جنوبی استان تهران به سمت قم کدام مسیرهای ارتباطی هستند؟ و ۲) شبکه راه های موردمطالعه عموما از کدام الگو یا الگوهایی تبعیت می کرده است؟ بر این اساس و با تکیه بر منابع مکتوب تاریخی و مطالعات میدانی باستان شناسی می توان این فرضیات را پیشنهاد داد؛ سه مسیر مهم ارتباطی در منطقه موردمطالعه، از ابعاد منظرین راه (منظر اقامتی-رفاهی، هدایتی-حرکتی امنیتی) که به صورت یک مجموعه منسجم بودند، تبعیت می کردند. مسیرهایی که جدا از آن که کارکردهای «تجارتی و تاثیرات اقتصادی» بر جوامع ساکن در همجواری خود داشتند؛ تاثیرات بسیاری نیز بر «روابط فرهنگی و اجتماعی» این جوامع می گذاشتند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات اسنادی و تاریخی و بررسی های باستان شناسی انجام شده است. نتایج پژوهش حاضر بیانگر آن است که سه شبکه ارتباطی مهم: ۱) دروازه عبدالعظیم ری-کنارگرد-دیرگچین-قم، ۲) علی آباد-حوض سلطان-قم (متروکه)، و ۳) علی آباد-منظریه-قم، در منطقه جنوب استان تهران به سوی قم به ترتیب زمانی واقع بود.

کلیدواژه ها:

Road Network ، Tehran ، Qom ، Late Islamic Centuries ، Archaeological Evidence ، Historical Texts. ، شبکه راه ، تهران ، قم ، قرون متاخر اسلامی ، شواهد باستان شناسی ، متون تاریخی.