مطالعه فقهی و حقوقی شرط بازگشت موقوفه به ملک واقف

هدف از پژوهش حاضر بررسی فقهی و حقوقی شرط بازگشت موقوفه به ملک واقف است. چالش اساسی در بحث شرط بازگشت در وقف، تقابل میان اصول بنیادین وقف و امکان گنجاندن شروط در عقود است. از منظر فقهی و حقوقی، وقف به ماهیت خود عقدی لازم و پایدار است که هدف آن حبس دائم عین و تسبیل منفعت آن برای مقاصد خیر است. ممنوعیت رجوع واقف پس از تحقق وقف، که ضامن پایداری و تحقق اهداف وقف است، یکی از ارکان اصلی آن محسوب می شود. حال آن که درج شرط بازگشت که به واقف یا شخص ثالث اجازه فسخ وقف و بازگشت عین موقوفه به مالکیت اولیه را می دهد، این لزوم و ممنوعیت رجوع را به چالش می کشد. غالب فقها و حقوقدانان بر این باورند که چنین شرطی با مقتضای ذات عقد وقف در تعارض است، چرا که وقف را از حالت تملیک یا تحبیس دائم خارج کرده و به عقدی جایز تبدیل می کند، که این امر با اهداف بلندمدت و ماهیت پایدار وقف منافات دارد و آن را باطل می سازد؛  این دیدگاه با توجه به پیامدهای تزلزل آور برای نهاد وقف، با چالش های جدی مواجه است.  پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی به این نتیجه رسیده است که شرط بازگشت موقوفه به ملک واقف با ماهیت لازم و ابدی وقف و اصل «ممنوعیت رجوع از وقف» در تعارض بنیادین است. دیدگاه غالب فقهی و حقوقی در ایران، چنین شرطی را به دلیل مغایرت با مقتضای ذات عقد وقف و لزوم حفظ پایداری و ثبات این نهاد خیرخواهانه، باطل دانسته و بر آن تاکید می ورزد تا از تزلزل در ارکان وقف و تضییع اهداف والای آن جلوگیری شود.

کلیدواژه ها:

مال موقوفه ، ملک واقف ، وقف