کارکردهای بلاغی استفهام انکاری و استفهام تقریری در دفتر دوم مثنوی معنوی

«استفهام انکاری» با معانی متنوع هنری، از مباحث مهم و پربسامد بلاغت به شمار می رود که به علت اهمیت موضوع مورد توجه دستورنویسان نیز بوده است. مولانا با نگرش به شیوه بیان در قرآن کریم، معانی عرفانی را از طریق انشاء به خواننده منتقل می­کند. شالوده منظومه تعلیمی مثنوی معنوی، ارشاد مخاطب به وحدانیت حق و انکار ماسوی الله است. نقش کارکردهای بلاغی استفهام، به ویژه انکار، در این بهره وری چشمگیر است. در این پژوهش، مبحث بلاغی انکار با معانی هنری آن؛ شامل: نفی ابد، استبعاد، تعظیم، تحقیر، تعجیز، استغنا، یاس، استهزاء، استمداد، تحسر و غیره مورد بررسی قرار گرفته و به اهمیت کاربرد ادات استفهام، جهت خلق این انگیزه زیبایی­ شناختی و تفاوت بارز استفهام «انکاری» و «تقریری» پرداخته شده است. بهترین شیوه درک معانی بلاغی، تدبر در پرسش های قرآنی، کلام محاوره و آثار نویسندگان صاحب سبک است. متاسفانه، اکثر منابع علوم بلاغی در این موضوع مهم، شرح مبسوط و جامعی ندارند. ۵/۵۹ درصد از پرسش های بلاغی در دفتر دوم مثنوی از نوع استفهام انکاری است که ۴/۶۶ درصد از آن ها مفید کارکرد هنری «نفی ابد» است. این بسامد بالا، به دیدگاه متعالی مولانا در نفی نفسانیات ارتباط دارد.

کلیدواژه ها:

انشاء ، معانی ثانوی ، استفهام انکاری ، استفهام تقریری ، مثنوی معنوی