بررسی مولفه های تفکر انتقادی در داستان های کتب دوره اول ابتدایی

هدف: رشد و پرورش تفکر انتقادی نقش موثری در شکوفاشدن استعداد کودکان در جهت کسب مهارت های لازم برای تولید دانش ایفا می نماید. همچنین باعث تحکیم بنیان های علمی در زمینه توسعه و فناوری و رشد فردی و اجتماعی خواهد شد و البته مولفه مهم در ایجاد تحول علمی است. تفکر انتقادی به عنوان یک مهارت شناختی باید در اهداف نظام های آموزشی لحاظ شود. در کنار آموزش های رسمی استفاده از ادبیات به ویژه داستان یکی از کارآمدترین شیوه های پرورش تفکر انتقادی است. باتوجه به نقش مهمی که نهاد آموزش وپرورش در رشد و پیشرفت تفکر انتقادی در کودکان دارد، هدف پژوهش حاضر شناسایی مولفه های تفکر انتقادی در داستان های کتاب های درسی دوره های اول تا سوم ابتدایی است.مواد و روش ها: در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. همچنین در این تحقیق از طریق سرشماری تمام کتب پایه اول تا سوم ابتدایی (۱۴۰۱،۱۴۰۲) مورد بررسی قرار گرفته است و عبارات، تصاویر و شعرهای داستانی، داستان های کوتاه و... که دربرگیرنده و مرتبط با مولفه های تفکر انتقادی در کتاب های درسی بودند مورد شناسایی قرار گرفته و برای شمارش و کدگذاری آماده شدند، سپس کدهایی که از جهت معنی شباهت زیادی با هم داشته و دارای همپوشانی بودند و یا متجانس بودند ترکیب و ذیل یک مفهوم کلی تر به عنوان زیر مقوله سازمان دهی شدند و زیر مقوله ها نیز دسته بندی و ذیل مفهوم کلی تر به عنوان "مقوله " در جداول قرار گرفتند. در پایان به ازای هر مقوله و زیر مقوله ای، شواهدی از متن، همراه با ذکر شماره صفحه (برای کتب ابتدایی) و (ذکر پایه تحصیلی برای کتاب ها) ارایه شد. ابزار تحقیق شامل چک لیست مولفه های تفکر انتقادی بر اساس بررسی و تحلیل پیشینه نظری و مولفه های تفکر انتقادی لیپمن و سایر متخصصان بود. این چک لیست در مرحله اول از طرف اساتید و کارشناسان حوزه علوم تربیتی بازبینی شدند، به این ترتیب فرم اولیه تحلیل محتوا در اختیار ۵ نفر از اساتید آشنا با این حوزه و برنامه ریزان درسی برای تغییر و اصلاح قرار گرفت و در مرحله دوم و پس از اعمال نظرات آن ها چک لیست نهایی تحلیل محتوا تهیه و تدوین شد و مجددا به تائید همین اساتید رسید. اعتبار داده ها از طریق پایایی بین کد گذران بوده است و معیار مقبولیت نیز مبتنی بر بازبینی ناظرین آشنا به این حوزه، درگیری طولانی مدت و مشاهده مداوم بوده است. بحث و نتیجه گیری: درنتیجه تحلیل داده ها ۴۷ زیر مقوله و ۱۹ مقوله استخراج شده است. یافته ها نشان داد که تعداد کل فراوانی ها در تمام کتب سه پایه اول ابتدایی ۱۲۰۹ مورد هست که از این تعداد به ترتیب مولفه استدلال استقرایی با ۲۸۲فراوانی به میزان (۳۲/۲۳ درصد) بیشترین درصد فراوانی و نقد صحیح با ۹ فراوانی به میزان( ۷۴/۰درصد)کمترین درصد فراوانی را به خود اختصاص داده اند. نتایج نشان می دهد که به تمام مولفه ها و مهارت های تفکر انتقادی هم در مقایسه سه پایه اول و هم در مقایسه کتب با یکدیگر به طور متعادل و یکسان توجه نشده است و نیاز به توجه و بهبود بیشتر دارد. بر اساس جدول تجمیع مولفه های تفکر انتقادی می توان برداشت کرد که به برخی از مقوله ها مانند مقوله استدلال استقرایی بسیار زیاد توجه شده است و به بعضی از مقوله ها مثل مقوله نقد صحیح بسیار کم توجه شده است که می توان استدلال کرد که برای آموزش تفکر انتقادی به کودکان آن چنان که شایسته باشد مورد اهمیت واقع نمی شود و باید بهبود پیدا کند. مهمترین عوامل این کم توجهی را می توان در رویکرد قدیمی آموزش به کودکان، توجه اندک به تفکر انتقادی درسند تحول بنیادین، اطلاع کم والدین از روش تدریس به دانش آموزان،کمبود امکانات برای معلمان در تدریس ، عدم آزادی کافی در تغییر برنامه درسی، و تاثیر جریان فکری غرب در نظام آموزشی دانست . در پایان مطالعه، به ارایه پیشنهادات سازنده و کاربردی بر اساس یافته های پژوهش حاضر با در نظر گرفتن ملاحظات و محدودیت ها برای نظام آموزش و پرورش ابتدایی پرداخته شد.

کلیدواژه ها:

تفکر انتقادی ، دوره اول ابتدایی ، داستان ، کتب درسی