طراحی مدل مفهومی تعامل مطلوب معلم با دانش آموز بر مبنای عاملیت معلم

هدف: تعامل معلم با دانش آموز، اساس تعلیم و تربیت و از عناصر مهم مدیریت کلاس درس است و رابطه تعاملی صرفا میان «عامل ها» قابل تصور است. هدف این پژوهش، طراحی مدل مطلوب تعامل معلم با دانش آموز براساس عاملیت معلم از منظر رویکردی اسلامی (انسان به منزله عامل) بود. در این رویکرد، شخصیت انسان، به طور عمده از طریق عمل و عاملیت او ساخته می شود و عاملیت وی مبتنی بر مبادی اساسی شناختی، گرایشی و ارادی است. تعامل بر مبنای رویکرد مذکور، به سبب اختلاف سطح موجود میان مبادی سه گانه شناختی، گرایشی و ارادی میان معلم و دانش آموز، تعاملی ناهمتراز خواهد بود. مواد و روش ها: روش پژوهش حاضر، کیفی بوده و داده های پژوهش با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته با ۱۷ نفر از خبرگان حوزه فلسفه تعلیم و تربیت، روانشناسی و برنامه ریزی درسی که آشنا و مسلط بر حوزه عاملیت بودند و با روش نمونه گیری هدفمند از نوع نظری انتخاب شده بودند، گردآوری شد. تحلیل داده ها توسط تکنیک تحلیل مضمون از نوع شبکه مضمون انجام شد. به کمک شیوه ۶ مرحله ای براون و کلارک (۲۰۰۶)، مفاهیم مستخرج از داده ها در طبقات کدهای اولیه (مفاهیم)، زیرمضامین (مضامین فرعی) و مضامین اصلی توسط نرم افزار مکس کیودا تحلیل شده و نقشه شماتیک مستخرج از داده ها ترسیم شد. همچنین اعتبار یافته ها، از طریق شیوه های کثرت گرایی در شیوه (باز آزمون روش کار) و کثرت گرایی در پژوهشگر (آزمون قابلیت اعتماد بین کدگذاران) موردتایید قرار گرفت. بحث و نتیجه گیری: یافته های پژوهش نشان داد که مدل مطلوب تعامل معلم با دانش آموز بر مبنای عاملیت معلم، متشکل از چهار مضمون اصلی شامل شناختی، عاطفی، ارادی و رفتاری، شخصیتی/ هویتی/ منشی است. مضمون شناختی یا معرفتی شامل مولفه های تفکر سطح بالا، حجیت علمی و عقلایی، جایگاه و نقش معلم و انعطاف پذیری منطقی؛ مضمون عاطفی یا گرایشی دارای مولفه های پذیرش و نگرش مثبت، مهربانی (صمیمیت) و همدلی؛ مضمون ارادی و رفتاری شامل مولفه های تصمیم بر تغییر نظر، همکاری و گفتگومحوری، قدرت برانگیختن اراده دیگران، محتوا و نحوه گفتار، عمل به دانسته ها و رفتارهای مطلوب؛ و نهایتا مضمون شخصیتی/ هویتی/ منشی شامل مولفه های ثبات شخصیتی و صفات و خلق مطلوب معلم است. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که تعامل ناهمتراز معلم و دانش آموز بر مبنای عاملیت - به دور از دو قطب معلم محوری و دانش آموزمحوری- و با به رسمیت شناختن و استقبال از مبانی عاملیت معلم و دانش آموز، قابل صورت بندی خواهد بود به این معنا که آموزش و پرورش مبتنی بر رویکرد «انسان به منزله عامل» نه معلم محور بوده و در پی شکل دهی و انتقال دانش به شاگرد خواهد بود و نه دانش آموزمحور است که معلم صرفا به عنوان راهنمایی در حاشیه، کنار نهاده شده باشد. بلکه معلم منطبق با این رویکرد، غنی و پربار از میراث فرهنگی (دانش و ارزش های انسانی) است و فرآیند آموزش و پرورش را دست کم با به رسمیت شناختن و دست بالا با استقبال از مبادی سه گانه عاملیت دانش آموزان، برنامه ریزی و اجرا می کند و در تمامی مراحل مذکور، اعمال خود را همواره مورد نقد و ارزیابی مجدد از سوی خود و دانش آموزان قرار می دهد. پیشنهاد می شود تا موضوع موکد اقتدار مجاز و غیرمجاز در رویکرد «انسان به منزله عامل»، سرلوحه فعالیت های حرفه ای معلمین قرار بگیرد و معلمین گرامی تا حد امکان، خود را در زمینه اقتدار مجاز محتوایی (دانش ها، ارزشها و مهارت ها)، بیش از پیش مجهز نموده و اقتدار صوری را تنها در سایه اقتدار محتوایی و با تدوین مشارکتی مقررات کلاسی مجاز بدانند و از هرگونه اقتدارجویی صوری که سبب تضعیف یا حذف عاملیت دانش آموزان و تعامل یک سویه می شود پرهیز نمایند. در واقع گرایش به اقتدارگرایی محتوایی و اجتناب از اقتدارگرایی صوری از ضروریات حرفه معلمی محسوب می شود.واژه های کلیدی: تعامل معلم با دانش آموز، تعامل ناهمتراز، تکنیک تحلیل مضمون، رویکرد انسان به منزله عامل، عاملیت.

کلیدواژه ها:

تعامل معلم با دانش آموز ، تعامل ناهمتراز ، تکنیک تحلیل مضمون ، رویکرد انسان به منزله عامل ، عاملیت