آشفتگی نهاد وزارت و رابطه آن با فروپاشی حکومت زندیه (۱۲۰۹ - ۱۱۶۳ ق)

تشکیلات دیوانی از جمله ارکان اساسی قدرت در حکومت های ایران بودند.نهاد وزارت نقش عمده ای در اشاعه حاکمیت مرکزی و تمشیت امور سیاسی،دیوانی،مالی،فرهنگی داشت.این نهاد در اواخر سلسله صفوی و دوره تسلط افاغنه غلجایی (۱۱۴۷ - ۱۱۳۵ ق) آسیب زیادی دید.پس از مرگ نادرشاه (۱۱۶۰) نیز نتوانست از تشتت و لجام گسیختگی سیاسی جلوگیری کند.با روی کار آمدن کریم خان زند و در سایه آرامش نسبی دوران وی،انتظار می رفت جانی تازه در کالبد ناتوان امور دیوانی بخشیده شود.اما حوادث سیاسی پس از مرگ کریم خان نشان داد نابسامانی نهاد وزارت همچون قبل تداوم دارد. در این پژوهش که با روش کتابخانه ای و با رویکرد تحلیلی – توصیفی تدوین یافته است این سوال مطرح می گردد که چرا نهاد وزارت در دوره کریم خان زند از نظریه پردازی و انسجام بخشی به ساختار قدرت دور ماند؟ همچنین این روند چه نقشی در ایجاد فترت در حکومت زندیه داشت؟یافته های پژوهش نشان می دهد مقامات دیوانی مانند وزیر و مناصبی چون مستوفی الممالک،بیگلربیگی،محسس الممالک و ... مستقیما تحت تاثیر روسای طوایف زندیه قرار داشتند.به عبارتی آناناعمال کننده قدرت سیاسی رهبران طوایف بودند.مقامات این نهاد صرفا از طریق اخذ مالیات و امور مالی ارتباط خود را با حاکمیت انجام می دادند.قدرت وزیر تحت شعاع قدرت نظامی طوایف بود.در حکومت کریم خان زند عاملی که مانع تمرکزگریزی طوایف می گردید شخصیت کریم خان زند بود.با مرگ وی این مانع برداشته شد و نهاد وزارت در منازعه قدرت نتوانست اثرگذار باشد.سرانجام این نهاد به قدرتی گرایش یافت که توانست بر حکومت لطفعلی خان زند غلبه یابد.

کلیدواژه ها:

وزارت ، کریم خان زند ، تشکیلات دیوانی ، طوایف زندیه ، نظامی ، امور مالی