شناسایی عوامل موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی دیجیتال در آموزش و یادگیری الکترونیکی مبتنی بر روش فراترکیب

مقدمه: نظام تعلیم و تربیت همانند سایر نظام ها دارای اصول و ویژگی های خاص خود است. یکی از ویژگی های اساسی و لاینفک آن سنجش و ارزیابی فرآیند آموزش و یادگیری دانش آموزان است. آموزش مبتنی بر وب، رویکردی از انواع یادگیری است. یکی از مهم ترین چالش های سیستم های یادگیری الکترونیکی، ارزیابی سطح یادگیری فراگیران است. فقدان سازوکارهای صحیح سنجش و ارزیابی تحصیلی (علیزاده،۲۰۱۶)، در آموزش و یادگیری الکترونیکی (رحیمی،۲۰۱۷)، مدیران را به اجرای راه کارها و برنامه های زودگذر با هزینه اضافی مواجه کرده است. این امر در نتیجه عدم شناسایی صحیح مولفه های ارزیابی در آموزش و یادگیری الکترونیکی است. از این رو، هدف پژوهش حاضر، شناسایی عوامل موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی دیجیتال در یادگیری الکترونیکی بوده است.

مواد و روش ها : برای حل مسئله پژوهش و به منظور تبیین یک مدل جامع، با مرور سیستماتیک ادبیات از روش کیفی فراترکیب استفاده شد. فراترکیب فرایند جست وجو، ارزیابی، ترکیب و تفسیر مطالعات کمی یا کیفی در یک حوزه خاص است (کاتالانو،۲۰۱۳). گام های دنبال شده در این پژوهش، براساس روش هفت مرحله ای سندلوسکی و بارسو (۲۰۰۶) بود. جامعه و نمونه، مقالات منتشر شده در بازه زمانی سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ و روش نمونه گیری، پایش چندمرحله ای و ابزار گردآوری، پایگاه داده ی سایت ها و نشریات معتبر بود و به جهت تجزیه و تحلیل از روش تم استفاده شد. این تحلیل شامل یک رفت و برگشت مستمر بین مجموعه داده ها و خلاصه های کدگذاری شده و تحلیل داده ها بود. به منظور تعیین ضریب اهمیت و اولویت هر یک از مفاهیم کشف شده و کدگذاری شده از روش کمی آنتروپی شانون (شانون،۱۹۴۸) استفاده شد. بنابراین، با تحلیل مقالات انتخاب شده و بررسی میزان پشتیبانی هر شاخص توسط منابع مختلف، وزن شاخص ها محاسبه شد. سپس مجموع وزن شاخص ها در هر بعد به عنوان وزن کل آن بعد در نظر گرفته شد و در نهایت، ضریب اهمیت نهایی هر شاخص محاسبه گردید.

برای بررسی روایی روش فراترکیب از شاخص CASP استفاده شد و برای بررسی پایایی پنج مقاله که محققان کدگذاری کرده بودند به صورت تصادفی انتخاب و در اختیار یکی از خبرگان برای ارزیابی قرار داده شد سپس نتایج حاصل از کدگذاری دو محقق در جدول جمع آوری و با شاخص کاپا سنجش شد.از آنجا که، تحقیق حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی دیجیتال در یادگیری الکترونیکی انجام شده است لذا براساس هدف، کاربردی است. از سوی دیگر، از آنجا که داده ها کاملا طبیعی و بدون دستکاری گردآوری شده اند، در زمره تحقیقات توصیفی (غیرآزمایشی) به شمار می آید.

نتایج و یافته ها: در بخش کیفی و با رویکرد فراترکیب بر اساس تحلیل محتوای ۷۶ مقاله منتخب نهایی، در مجموع دو مقوله اصلی، پنج بعد و ۸۰ شاخص به عنوان عوامل موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی در راستای استراتژی های دیجیتال شناسایی و کدگذاری شدند. یافته های این مرحله نشان دادند که در مطالعات پیشین، پژوهشی با رویکردی به این میزان جامع، نظام مند و تلفیقی انجام نگرفته است. اغلب پژوهش های پیشین تنها به جنبه های محدود یا خاصی از ارزیابی تکوینی پرداخته اند، در حالی که در این مطالعه، ابعاد مختلف آن به شکل پویا و ساختاریافته بررسی شدند. از یافته های به دست آمده مشخص گردید که عوامل موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی دیجیتال به طورکلی شامل دو مقوله اصلی انسانی و فنی است. در مقوله انسانی ابعاد معلم، دانش آموز و در مقوله فنی، ابعاد محتوای آموزشی، زیرساخت تجهیزات دیجیتال و محیط قرار گرفتند.در بخش کمی و تعیین اولویت ها، با استفاده از روش آنتروپی شانون، میزان پراکندگی داده ها و تاکید منابع مختلف بر هر شاخص اندازه گیری شد و بر اساس آن، شاخص ها اولویت بندی شدند. شاخص ها بر اساس درجه اهمیت و میزان تاثیرگذاری آن ها در موفقیت ارزیابی تکوینی دیجیتال مرتب شدند به طوری که شاخص های با بالاترین اولویت در صدر جدول قرار گرفتند.تعداد شاخص های موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی دیجیتال در بعد معلم ۲۰ مورد و در بعد دانش آموز تعداد ۲۱ شاخص یافت شد. در مقوله فنی ، بعد محتوای آموزشی ۹ شاخص موثر و در بعد زیرساخت ابزار دیجیتال ۱۱ شاخص و نهایتا در بعد محیط ۱۹ شاخص موثر به دست آمد. بر اساس اسناد و منابع موجود، ازمجموع ۸۰ شاخص ذکر شده، بیشترین فراوانی به "ارائه بازخورد مناسب از طرف معلم به دانش آموز" اختصاص یافت. این مقدار برابر با ۲۶ تکرار بود که با محاسبات آنتروپی شانون رتبه اول را در عوامل موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی دیجیتال از آن خود کرد.از سوی دیگر با مقایسه مجموع فراوانی هریک از ابعاد با یکدیگر شامل "معلم، دانش آموز، محتوای آموزشی، زیرساخت ابزار دیجیتال و محیط" نتیجه دیگری حاصل گشت. این نتیجه حاکی از آن بود که بیشترین تمرکز بر روی عنصر "دانش آموز" بود. البته توازن مناسبی بین عناصر "معلم با فراوانی ۸۰، دانش آموز با فراوانی ۸۴، زیرساخت ابزار دیجیتال با فراوانی ۸۲ و محیط با فراوانی ۸۰" برقرار بود. در این میان عنصر "محتوای آموزشی" با فراوانی ۳۸ تقریبا به میزان نصف سایر عناصر تاثیر خود را نشان داد.

بحث و نتیجه گیری: در میان عوامل موثر بر موفقیت ارزیابی تکوینی در چارچوب بهره گیری از ابزارهای دیجیتال، بیشترین تاکید بر ارائه بازخورد موثر (ویلسون،۲۰۱۶)؛ (رینولز،۲۰۲۰)؛ (ریز،۲۰۱۱)؛ (مایر،۲۰۱۶)؛ (هتی،۲۰۰۷)؛ (کاوی،۲۰۱۳)؛ (ویلیام،۲۰۱۶)، به ویژه در رابطه با فعالیت ها، تلاش های یادگیرندگان و بازخورد آنی و برخط بوده است. این یافته ها نشان دادند که طراحی و استقرار ساختارها و فرآیندهایی که از محیط های یادگیری مجازی پشتیبانی می کنند، در صورتی که با اولویت های شناسایی شده در این پژوهش همراستا باشند، می توانند نقش مهمی در تحقق اهداف یادگیری ایفا کنند.از دیگر نتایج قابل توجه حاصل از تحلیل کمی در این پژوهش، کم توجهی به عوامل فردی موثر بر یادگیری در مطالعات پیشین است؛ مانند شاخص اعتماد به نفس پایین و استرس بالا در پژوهش (تقوی نیا،۲۰۱۷)؛ کاهش فشار روانی دانش آموز (کلیمووا،۲۰۱۹)؛ عدالت آموزشی (تقی زاده،۱۳۹۷) و عدم مقایسه بین دانش آموزان (مک میلان،۲۰۱۰). با توجه به رتبه بندی شاخص های موثر بر ارزیابی تکوینی دیجیتال که در این تحقیق ارائه شد، پیشنهاد می شود در طراحی مدل های یادگیری الکترونیکی، توجه بیشتری به مولفه های فردی یادگیرندگان معطوف گردد. این رویکرد می تواند زمینه ساز ارتقاء کیفیت و اثربخشی ارزیابی های تکوینی در بستر آموزش الکترونیکی شده و بستر مناسبی را برای انجام پژوهش های آینده فراهم آورد

کلیدواژه ها:

ارزیابی تکوینی دیجیتال ، فراترکیب ، تحلیل محتوا ، سنجش یادگیری ، یادگیری الکترونیکی.