معیار سوء استفاده از حق در دعاوی مالکیت در حقوق و رویه قضایی ایران با نگاهی به حقوق مصر

مفهوم سوءاستفاده از حق در دعاوی مربوط به مالکیت، یکی از موضوعات چالش برانگیز در حقوق خصوصی است که همواره محل بحث و اختلاف نظر میان صاحب نظران بوده و تبیین معیارهای آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. از آن جا که قانون گذار ایران به صورت صریح به این موضوع نپرداخته، بررسی و تحلیل رویکردهای رویه قضایی در این زمینه ضرورت می یابد. پرسش اصلی این پژوهش آن است که معیار تشخیص سوءاستفاده از حق در دعاوی مالکیت در نظام حقوقی ایران و مصر چیست و چه تفاوت ها و اشتراکاتی میان این دو نظام وجود دارد؟ این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که در هر دو نظام حقوقی، نظریه سوءاستفاده از حق به عنوان محدودیتی بر مالکیت مطلق شناسایی شده و هیچ کس مجاز نیست از حق مالکیت خود به گونه ای بهره برداری کند که منجر به اضرار به غیر گردد. در حقوق ایران، بر پایه ماده ۱۳۲ قانون مدنی و اصل چهلم قانون اساسی، دو معیار عمده یعنی عرف و قصد اضرار مبنای تشخیص سوءاستفاده از حق تلقی می شود. چنانچه مالک، عرفا یا با نیت اضرار، از حق خود بهره برداری کند، امکان استناد به این نظریه از سوی زیان دیده فراهم است. در رویه قضایی ایران نیز بیشتر آراء صادره مبتنی بر احراز قصد اضرار یا تحقق ضرر غیرمتعارف است. در نظام حقوقی مصر، علاوه بر قصد اضرار، دو معیار عدم مشروعیت هدف و عدم تناسب بین استفاده از حق و نتیجه حاصل شده به عنوان شاخص های تشخیص سوءاستفاده از حق معرفی شده اند که از حیث مبنا و کارکرد، هم راستایی ها و تفاوت هایی با نظام حقوقی ایران دارند. این مطالعه بر لزوم توسعه تئوریک و تقنینی نظریه سوءاستفاده از حق با رویکرد تطبیقی تاکید دارد.

کلیدواژه ها:

معیار ، سوءاستفاده از حق ، مالکیت ، رویه قضایی ، قصد اضرار ، عرف ، نظام حقوقی ایران ، حقوق مصر