بازنمایی «علاقه سببیت» مجاز عقلی در گفتمان قرآنی با رویکرد «توانش ارتباطی» هایمز

هدف: زبان از نگرگاه «توانش ارتباطی» هایمز، ابزار موثر جامعه شناختی است که ساخت های درون متنی، مولفه های اصلی آن را شکل می دهد؛ در چنین خوانشی، کنش گفتمانی در مرکز ثقل کارکردهای توانش ارتباطی قرار می گیرد. در گستره قرآن کریم، گونه های زمانی، مکانی، سببی و اشتقاقی «مجاز عقلی» در ردیف ساخت های زبانی پربسامد بوده که در زایش کارکردهای زبانی نقش مهمی دارند. در این میان، علاقه «سببیت» با حدود ۶۰ آیه با رویکرد حقیقت انگاری، نقش یک رفتار گفتمانی را برعهده دارد. با توجه به وظیفه مندی زبان در بافت فرهنگی-اجتماعی و در پی آن نقد رویکرد ظاهرگرایانه، تفسیر ساختارمند از گونه سببی «مجاز عقلی» ضروری به نظر می رسد. روش پژوهش: پژوهش حاضر بر آن است با روش توصیفی-تحلیلی و کاربست نظریه «توانش ارتباطی» در علاقه سببیت، به این سوال پاسخ گوید که این کنش زبانی به چه بسامدی از کارکردهای توانش ارتباطی و غنای فکری در تفسیرمی پردازد. یافته ها: علاقه سببیت ساختار ادبی روشمند با کارکردهای «هشداردهی»، «فرازبانی»، «ترغیبی» و «برجسته سازی رفتاری» و... بوده که به اصالت واژگان قرآنی در ارائه مفاهیم عمیق اشاره دارد. مطالعه موردی گونه «علی-معلولی» در مجاز عقلی، از مفهوم سازی آموزه های ارزشی، به تناسب بافت فرهنگی-اجتماعی مخاطبان سخن گفته وبا پیش بینی متغیرهای گوناگون حیات بشری، قابلیت تطبیق با زمانه را داراست.  نتیجه گیری: کاربست «مجازعقلی» با رابطه سببیت در قرآن کریم، مفاهیمی مانند تکامل معرفتی مومنان حقیقی، برجسته سازی صفت بازدارندگی نماز، تجلی اراده الهی در جمادات، ضرورت قطعی شیطان گریزی انسان و... را به ترتیب با کارکردهای زبانی «ترغیبی»، «برجسته سازی عمل»، «فرازبانی» و «هشداردهی»  کدگشایی نموده است؛ چنین خوانشی در کنش های زبانی، نشانگر کمال گفتمان قرآنی در راستای توانش ارتباطی و هدایتی است که به تناسب بافت زبانی و موقعیتی متن نیز اشاره دارد.

کلیدواژه ها:

قرآن کریم ، مجازعقلی ، علاقه سببیت ، توانش زبانی ، توانش ارتباطی