مسمومیت مزمن گوسفندان به آرسنیک در روستاهای بابانظر و ابراهیم آباد (شهرستان بیجار)، از دیدگاه زمین شناسی پزشکی

مقدمه و اهمیت موضوع: دام در تغذیه انسان و در زنجیره غذایی اهمیت زیادی دارد، بنابراین، پایش فلزات سنگین در دام ضروری است. مسمومیت مزمن آرسنیک در حیوانات سبب آسیب دیدن سلول های بافت هایی از قبیل کبد و مغز استخوان و کاهش تولید گلبول قرمز و سفید می شود. با توجه به آلودگی منابع آب، خاک و گیاهان روستاهای ابراهیم آباد و بابانظر شهرستان بیجار، در این پژوهش غلظت و عوارض سمناکی آرسنیک در گوسفندان این روستاها از دیدگاه زمین شناسی پزشکی بررسی گردید.مواد و روشها: تعداد 30 رأس گوسفند از روستاهای آلوده ابراهیم آباد، و 10 رأس از منطقه شاهد در نزدیکی شهر بیجار انتخاب شد. غلظت آرسنیک در پشم گوسفندان به روش فعال سازی نوترونی(NAA) در آزمایشگاه فیزیک نوترون سازمان انرژی اتمی کشور، و غلظت آرسنیک درخاک، آب و علوفه مصرفی دام، به روش ICP-MS در آزمایشگاه Labwest استرالیا اندازه گیری شد. شاخص-های هماتولوژیکی و بیوشیمیایی خون شامل PCV، AST و ALT نیز در آزمایشگاه دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز اندازه گیری شد.نتایج و بحث: غلظت آرسنیک در محیط های مختلف چرخه زیست زمین شیمیایی مانند آب، خاک وگیاه در روستاهای آلوده بسیار بیش از منطقه شاهد می باشد. همچنین غلظت آرسنیک در پشم گوسفندان مناطق آلوده اختلاف چشمگیری با منطقه شاهد دارد. بررسی ارتباط غلظت آرسنیک در پشم، و سن نشان می دهد که با افزایش سن، غلظت آرسنیک پشم نیز افزایش می یابد. با توجه به نتایج بدست آمده از تجزیه نمونه ها، ضرایب تجمع زیستی، و انتقال آرسنیک به پشم به ترتیب 78/0 و4- 10 × 8/3 است. کاهش چشمگیر شاخص PCV خون گوسفندان مناطق آلوده به آرسنیک نشان می دهد که، این گوسفندان دچار کم خونی می باشند. نتایج مربوط به اندازه گیری فعالیت آنزیم-های ASTو ALTدر مناطق آلوده در مقایسه با گروه شاهد، افزایش چشمگیر فعالیت آنزیم های کبدی را نشان می دهد. این موضوع آسیب دیدن بافت کبد گوسفندان مسموم به آرسنیک را نشان می دهد.نتیجه گیری: غلظت بالای آرسنیک در خاک، آب آشامیدنی، و علوفه دام به ورود غلظت های بالای این عنصر به چرخه غذایی و گوسفندان مناطق آلوده منجر شده است. بروز علائم بالینی مسمومیت به آرسنیک قابل مشاهده است. ضرایب تجمع و انتقال آرسنیک در پشم، نشان دهنده انباشت موثر آرسنیک در پشم گوسفندان می باشد و در برخی موارد غلظت آن به بیش از 10 میلی گرم بر کیلوگرم می-رسد. در پی مسمومیت مزمن آرسنیک، بافت های بدن از جمله بافت های موثر در خونسازی مانند کبد، دچار آسیب فراوان می شود و می-تواند به مرگ حیوان منجر شود. علاوه براین، باتوجه به استفاده از گوشت و شیر دام، این عنصر می تواند از راه چرخه غذایی به انسان منتقل شود، و سمناکی آرسنیک را در اهالی این مناطق تشدید کند. بنابراین حذف آب های شرب آلوده و جلوگیری از مصرف علوفه های کشت شده در مناطق آلوده توسط گوسفندان و سایر دام ها ضروری می باشد.

کلیدواژه ها:

آرسنیک ، گوسفند ، زمین شناسی پزشکی ، ضریب تجمع و انتقال زیستی ، مسمومیت مزمن ، بیجار