ارزیابی میزان بهبود خصوصیات فیزیکی خاک فشرده شده پس از اجرای عملیات چوبکشی زمینی در جنگل کوهمیان استان گلستان

سابقه و هدف: ماشین آلات سنگین در عملیات بهره برداری با فشردگی و تغییر در ساختمان فیزیکی خاک، تاثیرات قابل توجهی بر بخشی از خاک رویشگاه که مسیرهای چوبکشی، مسیرهای کشیدن و مناطق دپوهای جنگلی بر روی آن احداث شده است ایجاد می کنند. این تاثیرات ممکن است تا سالیان طولانی پابرجا باشد. هدف این مطالعه ارزیابی روند بهبودی خصوصیات فیزیکی خاک تخریب شده شامل وزن مخصوص ظاهری، تخلخل درشت دانه، تخلخل کل و رطوبت وزنی در مسیرهای چوبکشی با خصوصیات فنی متفاوت (شیب و تردد) پس از گذشت ۳۰ سال از عملیات چوبکشی زمینی است.مواد و روش: مطالعه حاضر در جنگل های حوزه کوهمیان در سه مسیر چوبکشی با سنین مختلف ۱۰، ۱۵ و ۳۰ سال در استان گلستان انجام شد. تیمارهای موردنظر شامل سه کلاس شدت تردد ماشین چوبکشی و دو کلاس شیب طولی مسیر چوبکشی بود. بدین منظور، در هر سن مسیر چوبکشی، سه شدت تردد کم، متوسط و شدید بر اساس فاصله از محل دپو و مسیرهای منشعب شده از مسیر اصلی تفکیک شد. در هر شدت تردد، دو کلاس شیب بالای ۱۵% و زیر ۱۵% جدا شد. در هر تیمار یک پلات ۴۰ مترمربعی برداشت شد. تعداد ۶ نمونه خاک (سه نمونه در شیار سمت چپ و سه نمونه در شیار سمت راست) جهت اندازه گیری خصوصیات فیزیکی خاک شامل رطوبت وزنی، وزن مخصوص ظاهری، تخلخل درشت دانه و تخلخل کل برداشت و به آزمایشگاه انتقال داده شد. وزن مرطوب نمونه ها در عرصه با استفاده از ترازوی دیجیتال اندازه گیری و وزن خشک نمونه ها در آون و سایر مشخصات خاک در آزمایشگاه اندازه گیری شد. درمجموع ۱۰۸ نمونه خاک برداشت و آزمایش شد. به منظور بررسی بهبود خصوصیات فیزیکی، خاک مسیرهای چوبکشی با مناطق بدون به هم خوردگی (شاهد) مقایسه شد.یافته ها: نتایج نشان داد که در مسیر ۱۰ ساله، هیچ یک از خصوصیات فیزیکی خاک بهبود نیافته است. این در حالی است که در تردد شدید مسیر ۳۰ سال مقدار رطوبت خاک (۸ درصد بیشتر)، وزن مخصوص ظاهری (۱۴ درصد بیشتر)، تخلخل درشت دانه (۱۸ درصد کمتر) و مجموع تخلخل (۱۲ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد بوده است. درشیب زیر ۱۵ درصد، رطوبت خاک، تخلخل درشت دانه و مجموع تخلخل توانسته بودند به آستانه بهبود برسند، اما درشیب های بالای ۱۵ درصد، وزن مخصوص ظاهری (۱۱ درصد بیشتر) و تخلخل درشت دانه (۱۳ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد اختلاف دارند. فارغ از خصوصیات فنی مسیرهای چوبکشی (شیب و تردد)، بعد از گذشت زمان ۳۰ سال، فقط تخلخل درشت دانه نتوانسته بود بهبود یابد و مقدار آن به اندازه ۱۲ کمتر از منطقه شاهد بوده است و برای بهبودی کامل به زمان بیشتری نیاز دارد.درشیب زیر ۱۵ درصد، رطوبت خاک، تخلخل درشت دانه و مجموع تخلخل توانسته بودند به آستانه بهبود برسند، اما درشیب های بالای ۱۵ درصد، وزن مخصوص ظاهری (۱۱ درصد بیشتر) و تخلخل درشت دانه (۱۳ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد اختلاف دارند. فارغ از خصوصیات فنی مسیرهای چوبکشی (شیب و تردد)، بعد از گذشت زمان ۳۰ سال، فقط تخلخل درشت دانه نتوانسته بود بهبود یابد و مقدار آن به اندازه ۱۲ کمتر از منطقه شاهد بوده است و برای بهبودی کامل به زمان بیشتری نیاز دارد. در هر تیمار یک پلات ۴۰ مترمربعی برداشت شد. تعداد ۶ نمونه خاک (سه نمونه در شیار سمت چپ و سه نمونه در شیار سمت راست) جهت اندازه گیری خصوصیات فیزیکی خاک شامل رطوبت وزنی، وزن مخصوص ظاهری، تخلخل درشت دانه و تخلخل کل برداشت و به آزمایشگاه انتقال داده شد. وزن مرطوب نمونه ها در عرصه با استفاده از ترازوی دیجیتال اندازه گیری و وزن خشک نمونه ها در آون و سایر مشخصات خاک در آزمایشگاه اندازه گیری شد. درمجموع ۱۰۸ نمونه خاک برداشت و آزمایش شد. وزن مخصوص ظاهری (۱۴ درصد بیشتر)، تخلخل درشت دانه (۱۸ درصد کمتر) و مجموع تخلخل (۱۲ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد بوده است. درشیب زیر ۱۵ درصد، رطوبت خاک، تخلخل درشت دانه و مجموع تخلخل توانسته بودند به آستانه بهبود برسند، اما درشیب های بالای ۱۵ درصد، وزن مخصوص ظاهری (۱۱ درصد بیشتر) و تخلخل درشت دانه (۱۳ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد اختلاف دارند. فارغ از خصوصیات فنی مسیرهای چوبکشی (شیب و تردد)، بعد از گذشت زمان ۳۰ سال، فقط تخلخل درشت دانه نتوانسته بود بهبود یابد و مقدار آن به اندازه ۱۲ کمتر از منطقه شاهد بوده است و برای بهبودی کامل به زمان بیشتری نیاز دارد.درشیب زیر ۱۵ درصد، رطوبت خاک، تخلخل درشت دانه و مجموع تخلخل توانسته بودند به آستانه بهبود برسند، اما درشیب های بالای ۱۵ درصد، وزن مخصوص ظاهری (۱۱ درصد بیشتر) و تخلخل درشت دانه (۱۳ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد اختلاف دارند. وزن مخصوص ظاهری (۱۴ درصد بیشتر)، تخلخل درشت دانه (۱۸ درصد کمتر) و مجموع تخلخل (۱۲ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد بوده است. درشیب زیر ۱۵ درصد، رطوبت خاک، تخلخل درشت دانه و مجموع تخلخل توانسته بودند به آستانه بهبود برسند، اما درشیب های بالای ۱۵ درصد، وزن مخصوص ظاهری (۱۱ درصد بیشتر) و تخلخل درشت دانه (۱۳ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد اختلاف دارند. فارغ از خصوصیات فنی مسیرهای چوبکشی (شیب و تردد)، بعد از گذشت زمان ۳۰ سال، فقط تخلخل درشت دانه نتوانسته بود بهبود یابد و مقدار آن به اندازه ۱۲ کمتر از منطقه شاهد بوده است و برای بهبودی کامل به زمان بیشتری نیاز دارد.درشیب زیر ۱۵ درصد، رطوبت خاک، تخلخل درشت دانه و مجموع تخلخل توانسته بودند به آستانه بهبود برسند، اما درشیب های بالای ۱۵ درصد، وزن مخصوص ظاهری (۱۱ درصد بیشتر) و تخلخل درشت دانه (۱۳ درصد کمتر) در مقایسه با منطقه شاهد اختلاف دارند. به منظور بررسی بهبود خصوصیات فیزیکی، خاک مسیرهای چوبکشی با مناطق بدون به هم خوردگی (شاهد) مقایسه شد.نتیجه گیری: نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که خصوصیات فیزیکی خاک در تیمارهای با شیب های بالای ۱۵ درصد و تردد شدید نتوانسته بودند بعد از گذشت ۳۰ سال به طور کامل بهبود یابند، بنابراین به منظور حداقل نمودن آسیب به اکوسیستم جنگل استفاده از مازاد مقطوعات و سرشاخه درختان بر روی مسیر و کاهش حجم بار ماشین به منظور کمک به بهبود و تخریب حداکثر و خاک در این نواحی پیشنهاد می شود.

کلیدواژه ها:

بهبود خاک ، خصوصیات فیزیکی ، مسیرهای چوبکشی ، بهره برداری ، تخلخل خاک