ارزیابی پراکنش جغرافیایی یکی از جمعیت های در تهدید خرس قهوه ای (Ursus arctos) در زاگرس شمالی

سابقه و هدف: برای حفاظت از حیات وحش، شناخت شرایط بوم شناختی و ارتباط آنها با زیستگاه ضروری است. مدل سازی مطلوبیت زیستگاه ابزاری موثر در این زمینه است. خرس های قهوه ای (Ursus arctos) در ایران به دلایل مختلف از جمله از دست دادن زیستگاه ها، کاهش گستره پراکنش و شکار غیرقانونی در خطر انقراض قرار دارند. با توجه به آنکه این گونه چتر قلمداد می شود، ارزیابی و شناسایی زیستگاه های مطلوب برای حفاظت از این گونه اهمیت زیادی دارد. این اطلاعات به مدیران کمک می کند که در تعیین اولویت هایی نظیر توسعه مناطق حفاظت شده، معرفی مجدد و انتقال افراد تصمیم گیری بهتری داشته باشند و با شناسایی زیستگاه های کلیدی، شرایط را برای حفظ این گونه بهبود بخشند.مواد و روش ها: محدوده مورد مطالعه شامل گستره پراکنش یکی از جمعیت های خرس قهوه ای در زاگرس شمالی واقع در استان کرمانشاه با مساحتی معادل ۲۴۳۶۱ کیلومتر مربع، در میانه رشته کوه های زاگرس و پوشش گیاهی غالب بلوط ایرانی در اکوسیستم کوهستانی است. در این مطالعه، ۱۳۹ نقطه حضور خرس قهوه ای با فاصله حداقل ۵/۲ کیلومتر از طریق مشاهده مستقیم، ثبت تصاویر توسط دوربین های تله ای، مشاهده نمایه ها و آثار موجود، گزارش ها و اطلاعات معتبر، نظرات کارشناسان و محیط بانان پس از صحت سنجی و بررسی خودهمبستگی مکانی و همچنین ۱۳ متغیر محیطی پس از بررسی مطالعات پیشین و نیز بررسی همبستگی برای مدل سازی زیستگاه های مناسب خرس قهوه ای در استان کرمانشاه به کار گرفته شدند. به منظور مدل سازی پراکنش جغرافیایی، از رویکرد مدل سازی اجماعی در بسته نرم افزاری Biomod۲، در محیط R استفاده شد.نتایج و بحث: معیارهای AUC و TSS برای مدل ها در سطح خوب تا عالی ارزیابی شدند. نتایج حاصل از رویکرد اجماعی مدل های مختلف نشان می دهد که حدود ۱۶/۲۲ درصد از مساحت استان کرمانشاه (۶۶/۵۳۹۹ کیلومتر مربع) به عنوان زیستگاه مناسب خرس قهوه ای با احتمال حضور بیشتر از ۶/۰ است. زیستگاه های مطلوب خرس قهوه ای در استان کرمانشاه، در ارتفاعات بین ۴۵۰ متر تا بیش از ۳۰۰۰ متر، در امتداد رشته کوه های استان و در جهت شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده اند. مهم ترین متغیرهای مشارکت کننده در مدل سازی شامل مجموع بارندگی سالانه (۲۶/۲۲ درصد)، ارتفاع (۶۸/۲۱ درصد)، شیب (۹۷/۱۴ درصد) و فاصله از مناطق جنگلی (۱۵/۱۱ درصد) هستند. خرس های قهوه ای معمولا زیستگاه هایی با جنگل های متراکم، زمین های ناهموار و تاثیرات انسانی کم را ترجیح می دهند، به ویژه در ارتفاعات بالایی که دسترسی انسان دشوار است. بر اساس یافته ها، وضعیت زیستگاه ها با افزایش بارندگی و ارتفاع بهبود می یابد و جنگل ها به عنوان منبع غذا و پناهگاه نقش کلیدی دارند. حدود ۶۲ درصد از حضور خرس در جنگل های کوهستانی، ۳۰ درصد در مراتع و بوته زارها و ۸ درصد در زمین های کشاورزی ثبت شده است. همچنین، تنها حدود ۶۷/۷ درصد از گستره شناسایی شده حضور خرس با مناطق حفاظت شده هم پوشی دارد.نتیجه گیری: خرس قهوه ای، به عنوان گونه ای در راس هرم غذایی، نقش مهمی در اکوسیستم ایفا می کند و کاهش جمعیت و زیستگاه آن می تواند به تنوع زیستی و عملکرد اکوسیستم آسیب برساند. شناخت زیستگاه های مناسب و عوامل موثر بر انتخاب آنها برای مدیریت و حفاظت این گونه حیاتی است. گستره جنگل های کوهستانی استان کرمانشاه از مهمترین زیستگاه های خرس قهوه ای در غرب کشور شناخته می شوند. احداث مناطق حفاظت شده جدید و تکمیل شبکه مناطق حفاظت شده موجود، آموزش و آگاهی رسانی در خصوص اهمیت حفاظتی خرس قهوه ای، بازسازی و احیاء زیستگاه ها، مدیریت منابع آب و مدیریت پوشش گیاهی از مهمترین اولویت هایی هستند که باید در تصمیم گیری های مدیریتی و حفاظتی مورد توجه قرار گیرند.

کلیدواژه ها:

خرس قهوه ای ، مدل سازی پراکنش گونه ای ، ارزیابی زیستگاه ، مناطق حفاظت شده ، BIOMOD۲