بررسی تاثیرپذیری دو تحریر حمزه نامه از متون حماسی پهلوانی

زمینه: یکی از شناخته شده ترین رمانس های عاشقانه پهلوانی ادب فارسی، قصه امیرحمزه صاحبقران است که به ماجرای عشق ورزی حمزه به مهرنگار، دختر انوشیروان، و ماجراجویی های او در این راه می پردازد. از حمزه نامه، تحریرهایی گوناگون به زبان فارسی در دست است که قدیمی ترین آن ها احتمالا مربوط به پیش از دوران صفوی است و یکی از متاخرترین تحریرهای آن نیز به سال ۱۲۳۹ هجری قمری بازمی گردد که توسط مشهدی باقر بازاری به رشته تحریر درآمده است. نکته مهم و قابل ذکر درباره تحریرهای گوناگون و متنوع حمزه نامه ها، تاثیرپذیری گسترده شان از متون حماسی پهلوانی است؛ به گونه ای که به باور نگارنده، از میان قصه های عامیانه بلند فارسی، حمزه نامه به عنوان یکی از شاخص ترین آثار از حیث الگوبرداری از حماسه های پهلوانی به شمار می آید. این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از متون منظوم و منثور پهلوانی صورت می گیرد، سعی بر آن دارد تا تاثیرپذیری دو تحریر قدیم و جدید حمزه نامه از متون پهلوانی را از منظر ساختار زبانی (با تاکید بر گزاره های قالبی)، الگوبرداری های داستانی، بن مایه های داستانی، عناصر ویژه متون پهلوانی، و به کارگیری نام های شاهنامه ای، مورد بررسی قرار دهد. نتیجه ای که این پژوهش به دست می دهد این است که فاصله زمانی بین دو تحریر قدیم و جدید حمزه نامه، هیچ تاثیری در کاهش به کارگیری عناصر متون پهلوانی در این قصه نداشته است و شائبه این که این اثرپذیری، صرفا مربوط به تحریری خاص یا دوره ای خاص می شده است را می زداید.روش: روش تحقیق در این مقاله، تحلیلی- توصیفی و بر اساس مطالعات کتابخانهای است.یافته ها: حمزه نامه یکی از قصه های بلند عامیانه فارسی است که به گستردگی، زیر تاثیر ادب پهلوانی شامل متون منظوم پهلوانی و طومارهای نقالی بوده است. با توجه به این که از این قصه تحریرهای متعددی در دست است، نگارنده، کهن ترین و نیز یکی از متاخرترین تحریرهای این اثر را برگزیده تا با بررسی این دو تحریر، که فاصله زمانی نسبتا زیادی از یکدیگر دارند، این شائبه که این اثرپذیری حمزه نامه از متون پهلوانی، مربوط به دوره یا تحریری خاص می شده است را بزداید. البته این مساله را نیز نمی توان نادیده گرفت که تحریر کهن حمزه نامه، بیشتر زیر تاثیر شاهنامه و متون اصیل پهلوانی بوده است و عناصر معدودی از داستان ها، بن مایه ها و ساختارهای روایت های نقالی در آن نمود پیدا کرده است؛ درحالی که بالعکس، تحریر جدید حمزه نامه، بیشتر، از روایت ها، عناصر و شیوه نگارش طومارهای نقالی بهره جسته است.

کلیدواژه ها:

حمزه نامه ، متون پهلوانی ، بن مایه های حماسی ، نام های شاهنامه ای