تبیین روند دگرگونی سلسله مراتب فضایی در معماری خانه های مسکونی در محدوده زمانی پهلوی اول تا دوران پس از انقلاب اسلامی در تهران

به طورکلی در معماری مسکونی ایران، مفهوم سلسله مراتب فضایی همواره نقشی بنیادین در سازمان دهی روابط اجتماعی، حفظ حریم خصوصی و انتظام فضایی ایفا کرده است. اصل سلسله مراتب و ارتباط بین فضاها در معماری از دیرباز تاکنون یکی از مهم ترین اصولی است که مورد توجه طراحان و استفاده کنندگان از فضا قرار گرفته است. توجه نکردن به این اصل در دوران معاصر، سبب از بین رفتن حریم فضاها، افزایش حس ازدحام و سلب آسایش و آرامش در محیط زندگی انسان ها شده است. از همین روی، به نظر می رسد تحلیل شاخصه سلسله مراتب فضایی در سیر زمانی مشخص و بررسی ارتباط فضاها در زمان های مختلف در معماری عصر حاضر راهگشا خواهد بود. هدف اصلی در این پژوهش، بررسی سیر تحول سلسله مراتب در خانه های مسکونی در فاصله زمانی دوره پهلوی اول تا دوره پس از انقلاب اسلامی در تهران است. ازهمین رو، این تحقیق به بررسی شواهد و مدارک تاریخی و فرهنگی موجود می پردازد. این پژوهش از نوع تحقیق کیفی بوده و با روش تحقیق توصیفی تحلیلی و استدلال منطقی به نگارش درآمده است. در این راستا، تعداد نه نمونه از خانه های مسکونی دوره پهلوی اول تا دوران حاضر در تهران، به عنوان نمونه های موردی، به گونه ای انتخاب شده اند که دارای بیشترین میزان داده ها در زمینه سلسله مراتب فضایی در پلان باشند و بتوانند نماینده تیپولوژی خاص خانه های مسکونی در ریز مقاطع زمانی در نظر گرفته شده در ذیل مقطع زمانی کلان مورد پژوهش باشند. نتایج پژوهش حاکی از این است که در سیر زمانی بررسی شده، هرچه به دوران حاضر نزدیک می شویم لایه های سلسله مراتب بین فضاهای خصوصی و دیگر فضاها بیشتر شده و حریم خصوصی افراد مورد توجه بیشتری واقع می شود. درحالی که در طول سیر زمانی گذشته تاکنون، شاهد کمتر شدن لایه های سلسله مراتب در حدفاصل فضاهای نیمه خصوصی و نیمه عمومی خانه بوده ایم؛ به طوری که فضاهای پذیرایی، نشیمن، آشپزخانه و ناهارخوری با کمترین لایه های سلسله مراتب در مجاورت یکدیگر و به صورت نرم توسط کف سازی، اختلاف ارتفاع و تفاوت رنگ و متریال از یکدیگر تفکیک می شوند.

کلیدواژه ها:

سلسله مراتب فضایی ، معماری مسکونی ، پهلوی اول ، پهلوی دوم ، انقلاب اسلامی ، تهران