تحلیل معنایی حروف اضافه «از» و «به» در رباعیات خیام بر مبنای معنی شناسی شناختی

در دستور ساخت­گرا، مقوله­های دستوری به­عنوان سازه­های زبانی مستقل از هم مطالعه می­شوند و تعریف و توصیف آن­ها نیز تنها در ساحتی صوری- ساختاری صورت می­گیرد؛ اما در معنی­شناسی ­شناختی که شاخه­ای از زبان­شناسی شناختی است، مقوله­های دستوری از منظر مفهومی بررسی و تحلیل می­شوند و عنصر معنا در توصیف این مقوله­ها نقش تعیین­کننده­ای دارد. یکی از این مقوله­های دستوری، حروف اضافه است که در رویکرد معنی­شناسی شناختی به آن­ها توجه ویژه­ای شده و در قالب نظریه­هایی چون طرح­واره­های تصوری، مقوله­بندی و نظریه سرنمون به نقش آن­ها در شناخت و ساخت معنا پرداخته شده است؛ از این­رو مطالعه معنایی حروف اضافه در متون ادبی، در چگونگی مفهوم­سازی نظام فکری آن متن نقش مهمی دارد. در پژوهش حاضر به توصیف و تحلیل جهان اندیشگانی رباعیات خیام از طریق حروف اضافه مکانی «از» و «به» پرداخته­ و نشان داده­ایم که چگونه این دو حرف اضافه در قالب طرح­واره­های تصوری حرکتی و نیرو پویایی، تفکر خیام را درباره انسان، هستی و زندگی مفهوم­سازی کرده­اند و دریافت اندیشه­های خیامی چون غنیمت­شمردن دم، لذت­گرایی، انسان­وارگی اشیاء و طبیعت چگونه از طریق نقش استعاری این حروف اضافه در زبان بازنمایی شده­ اند و سبکی شخصی را با عنوان خیامانه در شعر فارسی پدید آورده ­اند.

کلیدواژه ها:

معنی شناسی شناختی ، طرح واره های تصوری ، حروف اضافه ، نقش و زمینه ، رباعیات خیام