تبیین شناختی پیدایش باور دینی و محدودیت های آن

پرسش از پیدایش باورهای دینی همواره یکی از دغدغه های اساسی اندیشمندان در حوزه های فلسفی، اجتماعی و علمی بوده است. رویکردهای طبیعت گرایانه معاصر، با تاکید بر تقدم جهان طبیعی و قوانین آن، می کوشند با استفاده از یافته های علوم مختلف، چرایی شکل گیری این باورها را روشن کنند. در این مقاله، به یکی از این تبیین ها با عنوان «تبیین شناختی» می پردازیم. تبیین های شناختی بر مبنای سازوکارهای ذهنی و فرایندهای پردازش اطلاعات استوارند و نشان می دهند که ویژگی های ذاتی انسان، مانند تمایل به تشخیص عاملیت، ادراک مفاهیم ضد شهودی و قابلیت خواندن ذهن دیگران زمینه ساز پذیرش باورهای دینی است. نقدهایی مانند تقلیل گرایی، ابهام در تعیین نقش دقیق سازوکارهای شناختی و نادیده گرفتن تاثیر عواطف و تنوع فرهنگی، محدودیت هایی برای این رویکرد به شمار می آید. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از آرای علمی صاحب نظران علوم شناختی دین، محدودیت های این رویکرد بررسی، نقد و توضیح داده می شود. در ابتدا مبانی نظری و اصول اساسی تبیین شناختی تشریح می شود؛ سپس چگونگی عملکرد سازوکارهای شناختی در شکل گیری باورهای دینی توضیح داده می شود. در ادامه نقدهای وارد بر این رویکرد، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در نهایت با جمع بندی مباحث مطرح شده، نتیجه گیری می شود که تبیین شناختی با وجود داشتن محدودیت ها، همچنان نقش مهمی در فهم چگونگی شکل گیری و انتقال باورهای دینی ایفا می کند و می تواند در کنار دیگر رویکردها، به درک جامعی از این پدیده پیچیده کمک کند.

کلیدواژه ها:

پیدایش باورهای دینی ، طبیعت گرایی معاصر ، تبیین شناختی ، محدودیت طبیعت گرایی