نقش معلم به عنوان مدل اخلاقی در کلاس درس

نقش معلم در نظام های آموزشی همواره فراتر از انتقال صرف دانش علمی بوده و ابعاد تربیتی و اخلاقی آن، جایگاهی بنیادین در شکل گیری شخصیت و رفتار اجتماعی فراگیران داشته است. معلم به عنوان یک «الگو» یا «مدل اخلاقی»، نه تنها در کلاس درس بلکه در کل فرآیند رشد اجتماعی و فرهنگی دانش آموزان نقشی بی بدیل ایفا می کند. الگوگیری کودکان و نوجوانان از رفتار، گفتار و تصمیم های معلم، نشان می دهد که کیفیت اخلاقی معلم به همان اندازه اهمیت دارد که توانایی علمی و مهارتی او. در این میان، کلاس درس به عنوان محیطی کوچک اما اثرگذار، عرصه ای است که در آن تعاملات روزمره، ارزش های اخلاقی و هنجارهای اجتماعی به شکل عینی تجربه می شوند (ملکی، ۱۳۹۷).مطالعات متعددی در حوزه روان شناسی تربیتی و فلسفه آموزش نشان داده اند که یادگیرندگان بیش از آنکه از آموزش های مستقیم متاثر شوند، از طریق مشاهده و تجربه عملی ارزش ها و هنجارها را درونی می کنند (شریعتمداری، ۱۳۹۶). از این منظر، معلمی که در رفتار روزانه خود عدالت، احترام متقابل، صداقت و مسئولیت پذیری را نشان می دهد، عملا به یک مدل اخلاقی زنده تبدیل می شود. این امر سبب می شود که یادگیرندگان نه تنها در فرآیند یادگیری درسی بلکه در زندگی اجتماعی خود نیز ارزش های اخلاقی را درونی سازند.با وجود این اهمیت، چالش های متعددی در مسیر ایفای نقش اخلاقی معلم وجود دارد. فشارهای ساختاری ناشی از نظام آموزشی، کمبود وقت، تاکید بیش از حد بر جنبه های دانشی، نبود برنامه ریزی هدفمند برای تقویت هویت اخلاقی معلمان و حتی مشکلات شخصی، می تواند مانع بروز موثر این نقش شود (موسوی، ۱۳۹۸). بنابراین، برای آنکه معلم بتواند به طور کامل نقش الگوی اخلاقی را ایفا کند، نیازمند حمایت نهادی، آموزش های ویژه در حوزه اخلاق حرفه ای و فراهم سازی فضایی است که رفتارهای اخلاقی نه به عنوان یک وظیفه اضافه، بلکه به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از فرایند آموزش در نظر گرفته شود.این مقاله با هدف بررسی ابعاد مختلف نقش معلم به عنوان مدل اخلاقی در کلاس درس تدوین شده است. در ابتدا به مرور مبانی نظری و مطالعات پیشین در حوزه اخلاق حرفه ای معلمان پرداخته می شود و سپس جلوه های گوناگون رفتار اخلاقی معلم همچون عدالت، انصاف، صداقت، احترام، دلسوزی و مسئولیت پذیری تحلیل می گردد. در ادامه، پیامدهای مثبت حضور معلم اخلاق مدار بر فرایند یادگیری و تربیت دانش آموزان بررسی خواهد شد و چالش های موجود در این مسیر مورد توجه قرار می گیرد. در پایان نیز راهکارهایی برای تقویت نقش اخلاقی معلم، از جمله بازنگری در برنامه های تربیت معلم، ارزیابی اخلاقی مستمر و ایجاد سازوکارهای حمایتی پیشنهاد خواهد شد.نتایج این پژوهش نشان می دهد که معلمی، صرفا یک فعالیت شغلی یا آموزشی نیست، بلکه رسالتی انسانی و اخلاقی است که به شکل گیری جامعه ای اخلاق مدار کمک می کند. بنابراین، هرچه نظام آموزشی در جهت تقویت نقش الگو بودن معلمان سرمایه گذاری بیشتری انجام دهد، زمینه برای تربیت نسل هایی مسئولیت پذیر، متعهد و اخلاق مدار بیشتر فراهم می شود. در واقع، معلم اخلاقی می تواند نه تنها یک کلاس درس، بلکه یک جامعه را متحول سازد.