بازنمایی شاه اسماعیل یکم به مثابه شاه آرمانی: الگوی ایرانشهری حبیب السیر خواندمیر در مشروعیت بخشی به بنیان گذار دولت صفوی

صفویان با زور شمشیر قزلباشان بر اریکه قدرت ایران جلوس کردند؛ بااین حال به دلیل آنکه برپایی حکومت دیرپایی را در سر داشتند، دعاوی فرهنگی ویژه ای را درراستای مشروعیت بخشیدن به حکومتشان مطرح ساختند. متون تاریخ نویسی، ابزار مهم تولید و توجیه مشروعیت سیاسی در ایران بود که برای ترسیم جلوه مطلوب شاه و دولت در میان رعایای زیردست به کار برده می شد. در همین راستا می توان کتاب حبیب السیر خواندمیر را ارزیابی کرد که در بزنگاه مخاطره آمیز بنیان گذاری دولت صفوی و درراستای تضمین مشروعیت آن نگاشته شد. بر این اساس، این مقاله با روش مطالعات تاریخی و رویکرد توصیفی و تحلیلی نشان می دهد، برخلاف برخی نظرات که بر مثلث مشروعیت بخش شیعی، صوفیانه و ایرانشهری متون تاریخی عصر صفوی تاکید دارد، بازاندیشی و بازخوانی متن حبیب السیر چنین می نمایاند که خواندمیر در کنار توجه به عناصر شیعی و صوفیانه، نگاه ویژه ای به برساخت شاهی آرمانی ایرانی با بهره گیری از الگوی اندیشه ایرانشهری داشته است. تفاخر بر تبار والای شاه و خاندان صفوی، ترسیم شخصیت فرهمند از بنیان گذار حکومت، تشبیه و الگوسازی بین شاه اسماعیل و پادشاهان ساسانی یعنی شکست ناپذیری، اتحاد دین و دولت و منجی سازی دلایل مقاله حاضر برای تایید این ادعاست. شایان توجه است که سیطره مضامین ایرانشهری بر ذهن خواندمیر، به معنای نادیده انگاشتن عناصر مهم شیعی و صوفیانه نیست؛ چراکه این مولفه ها در کنار مقولات اندیشه ایرانشهری در طرح اندازی های روایی حبیب السیر به کار گرفته شده است.

کلیدواژه ها:

حبیب السیر ، خواندمیر ، شاه اسماعیل یکم ، شاه آرمانی ، اندیشه ایرانشهری