تحلیل فضایی توزیع جمعیت در شهرهای بزرگ ایران

در دهه های اخیر، رشد سریع شهرنشینی در ایران منجر به تغییرات چشم گیر در الگوی توزیع فضایی جمعیت شده است. شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز به عنوان قطب های اصلی جمعیتی، اقتصادی و مدیریتی، بخش عمده ای از جمعیت شهری را به خود جذب کرده اند. تحلیل فضایی توزیع جمعیت در این کلان شهرها نشان می دهد که تمرکز جمعیت نه تنها در مرکز شهرها بلکه در نواحی پیرامونی و حاشیه ای نیز با شدت بیشتری در حال وقوع است. این تمرکز اغلب به دلیل مهاجرت های روستا-شهری، تمرکز خدمات، زیرساخت ها و فرصت های شغلی در این مناطق شکل گرفته و منجر به گسترش نامتوازن شهری شده است. در تهران، الگوی چندقطبی و توسعه حاشیه نشینی به ویژه در نواحی غرب و جنوب شرق مشهود است. مشهد با توسعه خطی در امتداد محورهای ارتباطی و افزایش جمعیت در حاشیه های شمالی و شرقی مواجه است. اصفهان ساختاری متمرکز-شعاعی دارد و تبریز و شیراز نیز به صورت تک قطبی ولی با گسترش تدریجی به حومه رشد یافته اند. بررسی های فضایی با استفاده از شاخص هایی چون چگالی جمعیت، فاصله از مرکز، دسترسی به خدمات و کاربری زمین، نشان دهنده ی وجود نابرابری شدید در توزیع منابع و زیرساخت هاست. نتایج این تحلیل بر لزوم برنامه ریزی فضایی یکپارچه، توزیع متعادل جمعیت، و توسعه زیرساخت های منطقه ای برای جلوگیری از تمرکز بیش از حد و تبعات آن از جمله آلودگی، ترافیک، و گسترش سکونتگاه های غیررسمی تاکید دارد.

کلیدواژه ها:

تک قطبی ، توزیع متعادل ، توزیع منابع.