اثر فلزات سنگین نیکل و روی بر میزان رشد، انباشت آن ها و جذب و انتقال آهن در گیاه ریحان (Ocinum Basilicum L.)

نیکل (Ni) و روی (Zn) از عناصر سنگین ضروری کم مصرف هستند که قسمت عمده آلودگی ناشی از آن ها، مربوط به استفاده روزافزون از کود های شیمیایی و آفت کش ها است. در این پژوهش اثر تیمارهای مختلف نیکل (۰، ۱۷، ۴۳، ۸۵ و ۱۷۰ میلی مولار) و روی (۰، ۶۰، ۱۲۰، ۳۰۰ و ۶۰۰ میلی مولار) بر میزان رشد، انباشت آن ها و همچنین اثر آن ها بر غلظت آهن در ریشه و ساقه گیاه ریحان ارزیابی شد. این آزمایش ها، طبق طرح کاملا تصادفی (هر تیمار با سه تکرار) در دانشگاه اصفهان (سال ۱۳۹۶) انجام شد. گیاهچه های ریحان سبز که بذر آنها از موسسه پاکان بذر (اصفهان) تهیه شده بود، به مدت ۱۰ روز در محیط های هیدروپونیک حاوی تیمارهای مختلف نیکل و روی قرار گرفتند. نتایج نشان داد، با افزایش غلظت نیکل و روی در محیط، رشد گیاه کاهش یافت. بطوری که کاهش وزن خشک اندام های هوایی و ریشه برای نیکل در بالاترین سطح تنش (۱۷۰ میلی مولار)، به ترتیب ۸/۵۲ و ۹/۶۵ درصد و برای روی (۶۰۰ میلی مولار) به ترتیب ۹/۳۸ و ۷/۴۱ درصد بود. با افزایش غلظت عناصر سنگین در محیط، تجمع آنها در ریشه و اندام های هوایی افزایش یافت که با اختلال در انتقال آهن همراه شد. بنابراین میزان انباشت آهن در ریشه افزایش و مقدار آن در اندام های هوایی کاهش یافت. این افزایش تجمع در ریشه در بالاترین سطح تنش نیکل و روی (۱۷۰ و ۶۰۰ میلی مولار)، به ترتیب ۵۱ و ۹/۸۹ درصد بود، اما میزان کاهش آهن در اندام های هوای ۸/۶۶ و  ۵۹ درصد بود. میزان تجمع عناصر در ریشه بیشتر از اندام های هوایی بود با این تفاوت که میزان انتقال روی (میانگین فاکتور انتقال برای تیمارها، ۵۶/۰) به برگ ها بیشتر از نیکل (میانگین فاکتور انتقال برای تیمارها ۲۸/۰) بود که نشان دهنده مقاومت بیشتر گیاه به روی است. در نتیجه مکانیسم سازگاری ریحان، نسبت به نیکل و روی محدودکردن آن ها در ریشه است به همین دلیل میزان کاهش رشد در ریشه بیشتر بود، هرچند این گیاه مقاومت بیشتری نسبت به روی داشت. بنابراین استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی ریز مغذی باعث آلودگی خاک های زراعی شده که نه تنها بازدارنده رشد محسوب شده بلکه باعث ورود آن ها به زنجیره های غذایی خواهد شد.

کلیدواژه ها:

انباشت ، رشد ، روی ، ریحان ، نیکل