نقش ادبیات عرب در تقویت هویت ملی در کشورهای عرب

ادبیات عرب، به عنوان یکی از ستون های اصلی فرهنگ و تمدن عربی، نقشی بنیادین در شکل گیری، بازتولید و تقویت هویت ملی در کشورهای عرب ایفا کرده است. این مقاله با هدف بررسی کارکردهای ادبیات عربی در فرآیند ملت سازی و انسجام فرهنگی، به تحلیل انتقادی آثار ادبی برجسته از کشورهای مختلف عرب زبان می پردازد. در این راستا، پژوهش حاضر با بهره گیری از روش کیفی و تحلیل محتوای متون ادبی، به بررسی نمونه هایی از شعر، رمان و ادبیات مقاومت در کشورهایی چون مصر، لبنان، فلسطین، عراق و الجزایر پرداخته است. چارچوب نظری مقاله بر پایه نظریه های هویت اجتماعی (Tajfel & Turner)، زبان شناسی انتقادی (Fairclough)، و مطالعات فرهنگی (Hall) بنا شده است تا بتواند رابطه میان زبان ادبی و ساختارهای هویتی را به صورت نظام مند تحلیل کند.یافته های تحقیق نشان می دهد که ادبیات عربی، به ویژه در بسترهای تاریخی و سیاسی بحرانی، توانسته است به عنوان ابزاری برای بازنمایی ارزش های مشترک، مقاومت فرهنگی در برابر استعمار و جهانی شدن، و تقویت حس تعلق به ملت و فرهنگ عربی عمل کند. آثار شاعرانی چون محمود درویش و نویسندگانی مانند نجیب محفوظ، نه تنها روایت گر تجربه های فردی و جمعی ملت های عربی هستند، بلکه در بازآفرینی مفاهیم ملی گرایی، خودآگاهی فرهنگی و همبستگی اجتماعی نقش آفرینی کرده اند. همچنین، ادبیات عربی در دوران پس از انقلاب های عربی (بهار عربی)، به بستری برای نقد ساختارهای سیاسی، بازتعریف هویت ملی و مطالبه گری اجتماعی تبدیل شده است.در نتیجه، مقاله حاضر بر اهمیت راهبردی ادبیات عربی در سیاست گذاری فرهنگی کشورهای عربی تاکید می کند و پیشنهاد می دهد که نهادهای آموزشی و رسانه ای با تقویت جایگاه ادبیات در برنامه های درسی و تولیدات فرهنگی، می توانند به تحکیم هویت ملی و ارتقاء انسجام اجتماعی کمک کنند. این پژوهش با رویکردی نوآورانه، تلاش دارد تا ادبیات عرب را نه صرفا به عنوان یک پدیده هنری، بلکه به عنوان یک نیروی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در فرآیند ملت سازی معرفی کند

کلیدواژه ها:

ادبیات عربی ، هویت ملی ، ملت سازی ، زبان شناسی انتقادی ، مطالعات فرهنگی ، مقاومت فرهنگی ، بهار عربی ، انسجام اجتماعی ، نظریه هویت اجتماعی