واکاوی ویژگی های تاثیرگذار در فن ساخت طاق آهنگ مقابر عیلام و الیمایی خوزستان

قدیمی ترین نمونه های ثبت شده از ساخت طاق آهنگ در ایران مربوط به استان خوزستان و مقابر طاقدار دوره عیلامیان است. شناخت ویژگی های هندسی طاق های آهنگ، علاوه بر درک فنون ساخت مرتبط با روش های چینش، می تواند در حفاظت این آثار تاریخی بر اساس اصالت کالبدی مبتنی بر فن ساخت نیز موثر باشد. پژوهش حاضر به بررسی این ویژگی ها پرداخته و هدف آن، شناسایی عوامل هندسی و فناوری ساخت تاثیرگذار بر شیوه های چینش، با تاکید بر روابط خاص پیوند اجزا و ارتباط میان دهانه و افراز طاق ها، به منظور بازیابی بخش های فروریخته طاق های آهنگ این دوره تاریخی است. مهم ترین پرسش پژوهش این است که: ویژگی های چینش طاق های آهنگ خشتی-آجری دوره عیلام در خوزستان، با توجه به روابط خاص پیوند اجزا و ارتباط دهانه و افراز طاق ها چیست؟ این پژوهش با رویکرد تاریخی–تفسیری انجام و اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی گردآوری شده است. بر این اساس، ۱۵ نمونه از مقابر طاقدار با مصالح مربع شکل (شامل مقابر دوره عیلام اول، دوره عیلام میانه، دوره نئوعیلامی و دوره الیمایی)، بر اساس گزارش های باستان شناسی یا بررسی های میدانی انتخاب و تحلیل شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که اجرای طاق آهنگ با چینش ضربی، رومی و ترکیبی، وجود روابط بین مصالح و دهانه طاق، ارتباط معنادار میان افراز و دهانه در دوره های عیلامی و الیمایی، ثابت بودن ضخامت طاق و تناسب میان تعداد لایه های طاق و ابعاد دهانه از مهم ترین ویژگی های این طاق ها هستند. این پژوهش نشان می دهد که هندسه طاق، ضخامت، نسبت دهانه به افراز و روش چینش آجرها تاثیر مستقیمی بر پایداری و مقاومت طاق ها دارند و درک صحیح این عوامل می تواند در بازسازی طاق های فروریخته این دوره تاریخی نقش موثری ایفا کند.

کلیدواژه ها:

Barrel vault ، construction techniques ، vaulted tombs ، Elamite and Elymaean periods ، Khuzestan province ، طاق آهنگ ، شیوه چینش ، مقابر طاقدار ، دوره عیلام و الیمایی ، استان خوزستان