ویژگی های ساختاری و ظاهری کاغذهای دو نسخه خطی قرن ۵ هجری قمری متعلق به کتابخانه و موزه ملی ملک

نخستین کاغذهای تاریخی در ابتدایی ترین شکل، اطلاعات ارزشمندی را از فناوری ساخت خود حاصل می آورند و همچنان مورد تحقیق و بررسی اند. هدف این پژوهش بررسی ویژگی های ساختاری و ظاهری کاغذهای دو نسخه خطی اولیه متعلق به قرن ۵ ه.ق است. برای این منظور مطالعات کتابخانه ای، اطلاعات توصیفی پیرامون کاغذهای تاریخی را فراهم آورد و از طریق آزمون های میکروسکوپی نوری و پلاریزان، میکروشیمیایی و دستگاهی SEM_EDX ماهیت وجودی مواد آلی و معدنی تعیین گشت. ویژگی بصری و ظاهری کاغذها با استفاده از دستگاه های رنگ سنجی و صفحات نوری بررسی شد. نتایج نشان می دهند که الیاف گیاهان کتان و شاهدانه الیاف پایه ای و سلول های همراه آنان فیبرهای جانبی ماده سازنده در کاغذهای این نسخ خطی هستند. وجود سلول های همراه گیاهی همچون آوندها و پارانشیم ها در این کاغذها موید استفاده از خود گیاه در تهیه کاغذهای این نسخ خطی است. مواد معدنی در تصاویر SEM و در تطبیق با داده های EDX وجود کربنات کلسیم (آهک) و احتمالا گل سفید و یا ماده قلیایی شخار را نشان می دهند که ساختاری متفاوت از شکل کریستال های گیاهی ستاره ای اگزالات کلسیم شاهدانه دارند. پراکندگی غیریکنواخت الیاف در خمیر کاغذهای این دو نسخه خطی، عدم وجود خطوط زنجیره ای و حضور خطوط موازی ناشی از اثر خطوط قالب کاغذسازی که از راستای مستقیم منحرف شده اند و با فاصله زیاد از یکدیگر قرار گرفته اند مبین اولین قالب های کاغذسازی هستند. ضخامت کاغذها در مقطع عرضی نسبتا زیاد است و پوشش سطحی هر دو کاغذ از آهار نشاسته گندم و برنج برخوردار است. کاغذ نسخه خطی ۵۹۲۲ تیره تر از نسخه خود رنگ ۳۴۵ است و دارای لکه های آهن دار است و از میزان کم آهار نشاسته برنج بهره مند شده است.

کلیدواژه ها:

Historical paper ، Mold papermaking ، paper structure ، paper appearance ، Paper fibers ، Mineral filles ، کاغذ تاریخی ، قالب کاغذسازی ، ویژگی های ساختاری کاغذ ، ویژگی های ظاهری کاغذ ، الیاف کاغذ ، پرکننده معدنی