ترکیب قصه گویی با آموزش ریاضی در پایه های پایین تر ابتدایی

در نظام آموزشی امروز، چالش هایی چون کاهش انگیزه یادگیری، عدم درک عمیق مفاهیم انتزاعی و ضعف در تفکر خلاق، به ویژه در دروس تحلیلی مانند ریاضی، معلمان دوره ابتدایی را با پرسش های جدی درباره روش های آموزش موثر روبه رو ساخته است. در پایه های پایین تر ابتدایی، دانش آموزان هنوز در مرحله ای از رشد شناختی قرار دارند که مفاهیم انتزاعی را به سختی درک می کنند و نیازمند تجربه های حسی، عاطفی و تخیلی هستند تا بتوانند مفاهیم درسی را به طور موثر درک و جذب کنند. از این رو، استفاده از رویکردهایی که بتوانند یادگیری را با دنیای ذهنی، احساسی و تخیلی کودک پیوند دهند، به یک ضرورت آموزشی بدل شده است. در این میان، قصه گویی یکی از ابزارهای دیرینه، اما بسیار کارآمد آموزش در سنین پایین به شمار می رود که می تواند بستری برای آموزش مفاهیم مختلف از جمله مفاهیم ریاضی فراهم سازد.قصه گویی به عنوان یک روش ارتباطی و آموزشی، نه تنها سبب افزایش تمرکز و یادگیری عمیق می شود، بلکه امکان انتقال غیرمستقیم مفاهیم را از طریق تصویرسازی ذهنی و ارتباط عاطفی فراهم می آورد. از طرف دیگر، ریاضی در سال های نخست تحصیل، پایه ای برای رشد تفکر منطقی، حل مسئله و توانایی های شناختی آینده کودک فراهم می سازد. با ترکیب این دو حوزه به ظاهر نامرتبط، می توان بستری فراهم کرد که از طریق آن، مفاهیم ریاضی در قالب داستان هایی جذاب، خلاقانه و متناسب با درک کودکان، آموزش داده شود. در این مقاله، تلاش شده است تا با طراحی پژوهشی کاربردی، اثربخشی استفاده از رویکرد قصه گویی در آموزش ریاضی به دانش آموزان پایه های اول و دوم ابتدایی مورد بررسی قرار گیرد.روش پژوهش به صورت نیمه تجربی و با بهره گیری از طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل و آزمایش اجرا شده است. نمونه آماری این تحقیق، شامل ۶۰ نفر از دانش آموزان دختر و پسر پایه های اول و دوم ابتدایی در شهر بجنورد بوده که به صورت تصادفی در دو گروه مساوی جای گرفتند. گروه آزمایش، مفاهیم مختلف ریاضی مانند جمع، تفریق، طبقه بندی، مقایسه، شمارش، الگوها و اشکال هندسی را از طریق داستان های طراحی شده دریافت کردند. در مقابل، گروه کنترل آموزش سنتی معلم محور را تجربه نمود. داستان ها به گونه ای طراحی شدند که عناصر درام، شخصیت پردازی، چالش های قابل حل، و فضای تخیلی در آن لحاظ شده و در عین حال، هر یک از مفاهیم ریاضی به صورت غیرمستقیم و کاربردی در بطن داستان قرار گیرد. داده ها از طریق آزمون عملکردی ریاضی، پرسشنامه انگیزش یادگیری، و مشاهده مستقیم رفتار یادگیری جمع آوری و با نرم افزار SPSS تحلیل شد.یافته های این پژوهش نشان داد که استفاده از قصه گویی تاثیر مثبت و معناداری بر یادگیری مفاهیم پایه ریاضی دارد. دانش آموزان گروه آزمایش، نه تنها درک عمیق تری از مفاهیم ریاضی پیدا کردند، بلکه در زمینه های انگیزش درونی، مشارکت کلاسی، و اعتماد به نفس در حل مسائل ریاضی نیز پیشرفت محسوسی نسبت به گروه کنترل نشان دادند. تحلیل آماری داده ها (با استفاده از آزمون T مستقل و تحلیل کوواریانس) تایید کرد که تفاوت بین گروه ها معنادار است. افزون بر آن، معلمان مجری این طرح نیز گزارش دادند که دانش آموزان در جلساتی که قصه گویی اجرا شد، تمرکز بالاتری داشتند، اشتیاق بیشتری به مشارکت نشان می دادند و فرآیند یادگیری برایشان تبدیل به تجربه ای لذت بخش و ماندگار شده بود.یکی از نکات قابل توجه این پژوهش، تاثیر مثبت قصه گویی بر دانش آموزان دارای سبک های یادگیری مختلف بود. به عنوان مثال، کودکانی که به طور معمول در یادگیری سنتی دچار چالش بودند یا حواس پرت تلقی می شدند، در جلسات آموزش از طریق داستان، توجه بیشتری نشان دادند و با شخصیت های داستانی همذات پنداری کرده، مفاهیم ریاضی را بهتر جذب کردند. همچنین، کودکان خجالتی یا کم حرف، در قالب ایفای نقش داستان ها، فرصتی برای بیان افکار خود پیدا کرده و در تعاملات کلاسی فعال تر شدند. این امر نشان می دهد که قصه گویی نه تنها ابزار آموزشی، بلکه ابزار روان شناختی و اجتماعی موثری برای تقویت تعامل و یادگیری در فضای کلاس درس است.این پژوهش همچنین به بررسی کیفیت داستان ها و عناصر سازنده آن ها از نظر آموزشی پرداخت. نتایج نشان داد که استفاده از شخصیت های خیالی جذاب، گره های داستانی مرتبط با چالش های ساده ریاضی، و پایان هایی که مستلزم حل مسئله هستند، می تواند در درک بهتر مفاهیم بسیار موثر باشد. همچنین انتخاب لحن داستان، طول مناسب، استفاده از تصاویر یا حرکات نمایشی همراه با روایت، و مشارکت دانش آموزان در ادامه دادن داستان، از دیگر عواملی بودند که اثربخشی یادگیری را افزایش دادند.در نهایت، مقاله حاضر بر اهمیت بازنگری در شیوه های سنتی تدریس ریاضی تاکید دارد و پیشنهاد می کند که معلمان دوره ابتدایی، به ویژه در سال های نخست آموزش، از قصه گویی به عنوان یک ابزار تلفیقی بهره بگیرند. ترکیب هنر روایت با مفاهیم آموزشی، نه تنها قدرت تخیل و خلاقیت کودک را پرورش می دهد، بلکه مفاهیم علمی و منطقی مانند ریاضی را به زبانی کودک پسند و تجربه محور تبدیل می کند. این رویکرد، آموزش را از حالت انتقال یک سویه به فرآیند دوسویه، پویا و لذت بخش بدل می سازد.بر این اساس، پیشنهاد می شود که برنامه های تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت معلمان ابتدایی، واحدهای اختصاصی در زمینه طراحی و اجرای قصه های آموزشی برای دروس مختلف به ویژه ریاضی را شامل شود. همچنین، تدوین کتاب های درسی و کمک آموزشی که رویکرد قصه محور را با آموزش ریاضی تلفیق کنند، می تواند گام بلندی در راستای تحقق یادگیری پایدار در دوره ابتدایی باشد.

کلیدواژه ها:

قصه گویی ، آموزش ریاضی ، یادگیری فعال ، پایه های پایین تر ابتدایی ، تفکر خلاق ، روش های نوین تدریس ، انگیزش تحصیلی ، درک مفاهیم